I(q-q). indd

Bir molekulani’n’ massasi’ 10
-27
 kg – 10
-25
 kg a’tirapi’nda 
boladi’. 
Sali’sti’rmali’ molekulali’q massa
Molekulalardi’n’ massasi’ ju’da’ kishi yekenligin ko’rdik. Ha’r tu’rli 
zatlardi’n’ molekula ha’m atomlari’ni’n’ massalari’ massa atom birliginde 
(m.a.b.) wo’lshenedi.
Xali’q arali’q kelisimde, massasi’ni’n’ atom birligi yetip 
uglerod atomi’ 
12
C massasi’ni’n’ 1/12 bo’legi qabi’l yetilgen.
m
0 
=
3,7
·
10
28 
м
–3
≈ 2,7
·
10
−26
кг.
1000 кг м
–3
.
(3)
6
I bap. Zatti’n’ du’zilisinin’ molekulyar-kinetikali’q teoriyasi’ tiykarlari’

---

10
Uglerod atomi’ 
12
C nin’ massasi’ m
0
C = 1,992·10
-26
kg yekenligi belgili. 
Wonday jag’dayda massani’n’ atom birligi: m
0
C/12 = (1,992·10
-26
/12) kg =
= 1,66·10
-27
kg. Demek:
1 m.a.b. = 1,66·10
-27
kg.
Zatti’n’ molekula massasi’ni’n’ m.a.b. de ko’rsetilgen ma’nisi 
sali’sti’rmali’ molekulali’q massa dep ataladi’ ha’m M
r
 menen 
belgilenedi.
Demek, sali’sti’rmali’ molekulali’q massa – bul molekula massasi’ni’n’ 
m.a.b. de ani’qlang’andag’i’ sani’. Sog’an uqsas, atom massasi’ni’n’ m.a.b. 
de ani’qlang’an ma’nisi sali’sti’rmali’ atom massasi’ dep ataladi’ ha’m A
r 
menen belgilenedi.
Zatlardi’n sali’sti’rmali’ atom massasi A
r
Mendeleevtin’ ximiyali’q 
da’wirlik sistemasi’nda ko’rsetilgen elementlerdin’ massa sani’ A g’a derlik 
ten’, yag’ni’y A
r
= A. Soni’n’ ushi’n zatti’n’ sali’sti’rmali’ molekulali’q 
massasi’n usi’ molekulani’ qurawshi’ elementlerdin’ atom massasi’ni’n’ 
sani’ (A) arqali’ da ani’qlaw mu’mkin. Mi’sali’, vodorodti’n’ sali’sti’rmali’ 
atom massasi’ sani’ A(H) = 1 yekenliginen sali’sti’rmali’ molekulali’q 
massasi’ M
r
(H
2
) = 1·2 = 2 m.a.b. Kislorod molekulasi’ (O
2
) ushi’n A(O) = 
= 16 m.a.b. yekenliginen M
r
(O
2
) = 2·16 = 32 m.a.b. Suw molekulasi’ (H
2
O) 
ushi’n M
r
(H
2
O) = 1·2 + 16 = 18 m.a.b. Karbonat angidridi (CO
2
) ushi’n 
Mr(CO
2
) = 12 + 2·16 = 44 m.a.b.