I(q-q). indd

Fotografi ya
Fotoapparatti’n’ basqa optikali’q a’sbaplardan tiykarg’i’ ayi’rmashi’li’g’i’, 
wondag’i’ obekttin’ ko’rinisi arnawli’ fotoplyonka yamasa foto-
plastinkada saqlap qali’nadi’. Bunda jaqti’li’qti’n’ ximiyali’q ta’sirinen 
paydalani’ladi’.
Fotoplyonka (fotoplastinka)ni’n’ sezgir qatlami’ gu’mis bromid (AgBr)
tin’ jelatinge bati’ri’lg’an mayda kristallari’nan ibarat. Jaqti’li’qti’n’ 
ta’sirinde gu’mis bromid bo’leklenip, taza gu’mis atomlari’ aji’raladi’. 
Gu’mis atomlari’ni’n’ aji’rali’p shi’qqan jeri qarayi’p qaladi’. Su’wreti 
Optika
 ↓

---

107
ali’ni’p ati’rg’an obekttin’ tu’rli noqatlari’nan fotoplyonkag’a tu’sip 
ati’rg’an jaqti’li’q intensivligi tu’rlishe boladi’. Fotoplyonkani’n’ qaysi’ 
jerine jaqti’li’q ko’p tusse, sol jerinen gu’mis atomlari’ ko’birek aji’rali’p 
shi’g’adi’ ha’m qarayi’wi’ ku’shlirek boladi’. Na’tiyjede fotoplyonkada 
obekttin’ ko’rinisi payda boladi’. Biraq bul ko’rinis ko’zge ko’rinbeydi. 
Sebebi, bromnan aji’ralg’an gu’mis atomlari’ yele plyonkani’n’ u’stinde 
woti’rg’an boladi’. Soni’n’ ushi’n plyonkadag’i’ bul ko’rinis jasi’ri’n 
ko’rinis dep ataladi’.
Bul haldag’i’ fotoplyonkag’a jaqti’li’qti’n’ tu’siwi kerek yemes. Wog’an 
jaqti’li’q tu’sse, plyonkani’n’ pu’tkil betindegi gu’mis bromid qatlami’nan 
japi’ri’la gu’mis atomlari’nan aji’rali’wi’ ju’z beredi, yag’ni’y plyonka 
«ku’yedi».
Su’wret tu’sirilgen plyonka qaran’g’i’li’qta fotoapparattan ali’ni’p, 
yeki basqi’shta qayta islenedi. Birinshi basqi’shta plyonkadag’i’ ko’rinis 
ko’rsettiriledi. Bunda gidroxinon, metol yamasa basqa zatlar yeritpesinin’ 
ja’rdeminde bromid kristali’nan aji’ralg’an gu’mis juwi’ladi’. Na’tiyjede 
plyonkada obekttin’ negativ ko’rinisi payda boladi’. Negativ ko’rini’ste 
obekttin’ aq jeri qara, qara jeri aq boladi’.
Yekinshi basqi’shta ko’rinis bekkemlenedi. Bunda plyonka giposulfi t 
yeritpesine bati’ri’li’p, wondag’i’ qalg’an gu’mis bromidten tazalanadi’. 
Sonnan son’ suwda juwi’ladi’ ha’m quri’ti’ladi’.
Negativ ko’rinisli plyonkadan jaqti’li’q wotkerilip, aq qag’azg’a 
tu’sirilgende wonda pozitiv, yag’ni’y obekttin’ haqi’yqi’y ko’rinisi payda 
yetiledi. Ko’rinis tu’sirilgen aq qag’azg’a ximiyali’q islew berilgennen 
keyin obekttin’ fotosu’wreti tayar boladi’.
Ha’zirgi waqi’tta obektlerdin’ fotosu’wretleri tiykari’nan ren’li 
yetip shi’g’ari’ladi’. Ren’li fotosu’wretlerdi payda yetiw ha’m aq-qara 
ko’rinisti ali’w si’yaqli’ a’melge a’si’ri’ladi’. Ayi’rmashi’li’g’i’ sonda, 
ren’li fotosu’wret ali’w ushi’n ko’birek tu’rdegi ximiyali’q zatlardan 
paydalani’ladi’.