Iqtisod-moliya

Д. Стил, К. Мередит, Ч. Темпл.
Чтение, письмо и дискуссия в каждом учебном предмете. (Пер. с анг.) 
Пособие в 8–томах, Бишкек, 1998 .

---

---

139
To‘rtinchi qatorda bir so‘z bilan ifodalangan mavzu, muammoga 
aloqadorlikni ko‘rsatuvchi to‘rt so‘zdan hissiyotni ifodalovchi gap
(ibora) tuzib yoziladi. 
Beshinchi qatorda mavzuning mohiyatini takrorlovchi bir so‘zdan
iborat sinonim yoki mohiyatini yangicha ifodasi yoziladi. 
Sinkveyn metodini nisbatan adabiyot, falsafa, tarix va boshqa
shunga o‘xshash fanlarda qo‘llash osonroq. Sababi, ularning sifati va 
harakati bilan bog‘lovchi sinonim so‘zlarni topish oson. Iqtisodiy
fanlardan esa kategoriyalarning sinonimini topish qiyinroq. Lekin uni 
boshqacha usullar bilan qo‘llasa bo‘ladi. Ana shu qiyinchilik uni
qo‘llashni qiziqarli bo‘lishiga olib keladi.
Senkveyn
metodidan 
iqtisodiy
kategoriyalarni 
o‘rganishda
foydalanishni quyidagi misol yordamida ko‘rish mumkin (Ilovaga 
qarang).
Axborotlarni yig‘ishga mo‘ljallangan metodlarga jadval
tuzish 
va ulardan foydalanish ham kiradi (alohida metod sifatida to‘xtalib
o‘tdik). Bu metod ayniqsa iqtisodiy fanlardan statistika, buxgalteriya 
hisobi, tahlil kabi fanlarda keng qo‘llaniladi. Jadval tuzish, qo‘yilgan
maqsadga ko‘ra uning ega, kesimini aniqlash qoidalari statistika fanida 
o‘rganiladi. Biz esa ulardan fanni o‘quvchi-talabalar ongiga yetkazish
metodi, fanni o‘rganishda qanday tarzda qo‘llashga ahamiyat berishimiz 
darkor.
Toifali jadval metodi 
Iqtisodiy fanlarni o‘rganish, uning mazmun-mohiyati iqtisodiy 
kategoriyalar, ko‘rsatkichlar, ularga ta’sir qiluvchi omillar, turli-tuman
ma’lumotlar, dalillar bilan chambarchas bog‘liq. Ular raqamlarda 
ifodalangan axborotlarni yig‘ish, bular asosida hisob-kitoblarni amalga
oshirish, taqqoslash, mushohada qilish, baholash oson bo‘lishi uchun 
qo‘yilgan maqsadga ko‘ra toifalarga, guruhlarga ajratib jadvallarda
ifodalaymiz. 
Jadvallarimiz
ham

juda
katta

axborotni
o‘zida

mujassalashtiradi. Axborotlarni yig‘ishga qaratilgan metodlar orasida

o‘ziga xos o‘rin tutuvchi, olingan turli-tuman axborot, ma’lumotlarni 
o‘rganish, ulani tahlil qilish, xulosa chiqarish va qaror qabul qilishni
osonlashtirish maqsadidan kelib chiqqan holda umumiy jihatlari, 
alomatlari, xususiyatlariga ko‘ra toifa (guruhlar)ga bo‘lib o‘rganishga
asoslangan metod – toifali jadval metodidir.

“Toifali jadval metodi” interaktiv metodlar tizimida o‘ziga xos

o‘rin tutadi. Toifa - xususiyat va munosabatlarni muhumligini namoyon 

---

---

140
qiluvchi umumiy alomatni ifodalaydi. Ajratilgan alomatlar asosida 
olingan ma’lumotlarni birlashtirishni ta’minlaydi. Tizimli fikrlash,
ma’lumotlarni 
tizimga
keltirish, 
tizimlashtirish
ko‘nikmalarini 
rivojlantiradi. Uni shu nuqtai nazardan taqqoslashga qaratilgan metodlar
guruhiga ham qo‘sha olamiz. Talabalar dars da’vomida toifali 
sharhlashni tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Aqliy hujum, klaster tuzish,
yangi o‘quv materiali bilan tanishishdan so‘ng, kichik guruhlarda 
olingan ma’lumot lavhalarini bitlashtirish imkonini beradigan toifalarni
izlaydilar. Toifalarni jadval ko‘rinishida rasmiylashtiradilar. G‘oyalarni 
ma’lumotlarni toifaga mos ravishda bo‘ladilar. Ish jarayonida
toifalarning ayrim nomlari o‘zgarishi mumkin . Yangilari paydo bo‘lishi 
mumkin. Oxirida esa talabalar ish natijalari taqdimotini havola etadilar.

Tоifali jadval tuzish va uni sharhlash qoidasi:

1.