Iqtisod moliya

Takrorlash va munozara uchun savollar 
 
1. Etuklik darajasiga ko’ra bozor iqtisodiyoti qanday bosqichlarga bo’linadi va ular 
qanday jihatlari bilan farqlanadi? 
2. Bozor iqtisodiyotining modeli va asosiy belgilarini ko’rsating. 

---

3. Bozor iqtisodiyotining ob’ekti va sub’ekti deganda nimani tushuniladi? 
4. Qiymat nazariyasi va me’yoriy naflilik nazariyasining bosh maqsadi nima? Xar ikki 
nazariya tovar qiymatini o’lchashni qanday uddaladi? 
5. Bozor iqtisodiyoti qanday afzalliklarga ega? 
6. Bozor iqtisodiyotining kamchiliklari nimalardan iborat? 
7. Nima sababdan bozor iqtisodiyotini umuminsoniy iqtisodiyot deb tan olindi? 
Masala va mashqlar 
1. Ma’muriy buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotda barcha ishlar yuqoridan beriladigan 
buyruq bilan amalga oshiriladi. Bu qanday oqibatlarga olib kelishini quyidagi masala yordamida 
ko’rib chiqamiz. 
Shaharda bo’yi 64 m va eni 64 m avtomobil to’xtash joyi bor. Mamlakatda 3 xil 
avtomobil bo’lib, engil avtomobil eni 2 m va bo’yi 4 m joy egallasin. O’rtacha avtomobillar esa 
eni 3 m va bo’yi 6 m, katta avtomobillar eni 4 m va bo’yi 8 m li joyni egallasin deylik. 
Mashinasini to’xtash joyiga qo’ymoqchi bo’lgan uchala turdagi avtomobil shofyorlari juda ko’p. 
Aytaylik, 
a) avtomobil to’xtash joyini eng qisqa muddat davomida to’ldirishi zarur degan buyruq 
olindi. U xolda avtomobillar qanday tarzda joylashtirilgan bo’lardi? Nima sababdan, izohlang. 
b) avtomobil to’xtash joyiga eng ko’p mashina sig’dirishiga ko’ra musobaqa g’olibiga 
mukofot beriladi degan buyruq olindi. Unday buyruq nimaga olib keladi, izoxlang. 
v) barcha avtomobil turlari teng miqdorda joylashtirilsin, degan buyruq olindi. U xolda 
nechtadan avtomobil sig’ishi mumkin, izoxlang. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida bu masala qanday hal etilgan bo’lar edi? Fikringizni 
bildiring. 
2. Korxonada har bir kattalar paltosini tikish uchun moddiy xarajatlar 70 ming so’mni 
tashkil qiladi. Agarda yoqasiga mo’yna o’rnatilsa 140 ming so’mga etadi. Bolalar paltosi uchun 
esa 30 ming so’m xarajat qilinadi. Mexnat sarfi bir xil bo’lib, o’rtacha 30 ming so’mga to’g’ri 
keladi. Agar har bir paltodan olinadigan foyda xarajatlarga nisbatan 10% ni tashkil qilsa, 
korxona rejani tezda bajarish uchun qanday palto va qancha tikkan bo’lar edi. Korxona quvvati 
kuniga 50 ta paltoga teng. Ish kuni 24 kun va bir smenali deb hisoblang. 
1. Agar mo’yna yoqali, oddiy yoqali va bolalar paltolariga talab teng desak, talab 
bo’yicha palto tikkanda korxona rejani necha foizga bajargan bo’lar edi? 
2. Qanday paltolarni tikish bilan korxona rejani bajarishi mumkin? a) U qanday oqibatga 
olib keladi? b) Bozor iqtisodiyotida bu masala qanday hal etiladi? 
3. Ishlatilgan kompyuterlar bozorida ikki guruh sotuvchilar mavjud. Bir guruh sotuvchilar 
kam ishlatilgan, hali ancha-muncha foydalansa bo’ladigan, texnik jihatdan yaxshi kompyuterlar 
bilan savdo qilishadi. Sotuvchilar ularni 400 ming so’mdan kamiga berishmaydi. Potentsial 
xaridorlar esa 450 ming so’mgacha to’lashga tayyor. 
Ikkinchi guruh sotuvchilar o’z resursini deyarli to’la ishlatib bo’lgan kompyuterlarni 
sotishadi. Ular 150 ming so’mdan yuqori har qanday narxga sotishga tayyor. Iste’molchilar 
bunday kompyuterlarga 180 ming so’mdan ortiq pul to’lashmaydi. Axborot asimmetriyasi tufayli 
bozorda kompyuterlarni sotish bahosi qancha bo’ladi? U qanday oqibatlarga olib keladi? 
4. Siz «Panasonic» firma magazinidan videomagnitafonni 500 ming so’mga sotib 
olishingiz mumkin. Xuddi shunday magnitafonni «Ippodrom» bozoridagi audio-video texnika 
rastasidan 400 ming so’mga olishingiz mumkin. Boshqa sharoitlar teng. Bu farqni sababi nimada 
deb o’ylaysiz?
T/N 
1. Ma’muriy buyruqbozlik tizimi sotsialistikdoktrinaga asoslangan bo’lib, uning o’ziga 
tortadigan jixati kishilik jamiyatini doimo diqqatini qaratgan 2 muammoni echishni zimmasiga 
olishi bo’lib, bu 

---

a) notinchlikni yo’q qilish; 
b) jamiyat xayot iva xar bir kishini xayotini jamiyatning yuqori organlari tomonidan 
tartibga solish iqtisodiyot va jamiyatni boshqasferalarini ratsional va ilmiy boshqarish orqali 
insonni baxtiyor yashashni ta’minlash.
2. Ma’muriy buyruqbozlikka tayangan sotsializm kishi o’ziga tortadigan g’oyani ilgari 
surishga qaramay, inqirozga yuz tutdi. XX asr tarixida markaziy o’rinni real sotsialistik 
jamiyatni vujudga kelish, rivojlanish, inqiroz egallaydi.
3. Ma’muriy buyruqbozlikka tayangan sotsializni inqirozga uchrashiga sabab, uning 
xususiy mulkni, bozorni, raqobatni tan olish, jamiyatni demokratiyalashuvi printsiplariga amal 
qilish bo’ldi.
4.Markazdan rejalashtirishga asoslang. Xo’jalik yuritish sotsializmiga, balanslashmizimi, 
muvozanat uzilgani, hayot kechirish pastligioxirgi o’n yillikda bo’lsa fan – texnika taraqqiyotini 
qabul qilmasligi Bilan ajralib turgan.
5.Bozor iqtisodiyoti hozirgi davrga qadar o’z rivojlanishida bosqichlarni bosib o’tdi.
6.Bozor (aralash) iqtisodiyot mukammal iqtisodiyot bo’lgani uchun ham umuminsoniy 
iqtisodiyot deb ataladi.
7. Bozor iqtisodiyotida erkin iqtisodiy faoliyat yuritishining asosini mulkning turli – 
tumanligi va uning xususiy jixatdan bir xolda muxofaza qilinishdir.
8.Bozor iqtisodiyotining zaif tomonlarini davlatning ko’rgan chora tadbirlariorqali 
yo’qotiladi.
9.Iqtisodiy nazariyada odamlarni tavakkalchilik xatariga munosabatlarini xisobga olib, 
uch guruxga: tavakkalchilikka kontrol, tavakkalchilikka o’ch, ishqivoz; tavakkalchilikni 
yoqtirmaydigan yoki unga qarashlarga bo’linadi. 10. Odiljon uyining yonidagi magazindan 70 
ming so’mga kostyum – shim olmay, bozorga borib kelish uchun 1000 so’m sarflab, bozordan 
xudi shunday kostyum – shimni 68 ming so’mga sotib oldi. U to’g’ri qildi. Bunda sanoq nuqtasi 
effekti hech qanday rol o’ynamaydi.
11.Bozorda “Nobop tanlov”ni yuz berishidan manfaatdor shaxslar axborotni asimmetrik 
tarqalishiga harakat qilishadi.
12. Bozor iqtisodiyotida olib – sotarlik va chayqovchilik bo’lmaydi.