Iqtisod moliya

Iqtisodiyotni qamrab olish darajasiga ko’ra — ma’lum tarmoq miqyosida sof 
monopoliya. Bunda sotuvchi bitta, bozor boshqa sotuvchilar uchun yopiq. U sotish uchun 
tovarlar miqdori va narx ustidan to’la nazorat o’rnatadi. 
Milliy xo’jalik miqyosida — absolyut monopoliya. Bu davlat yoki uning xo’jalik 
idoralari tomonidan o’rnatilgan monopoliya. Masalan, tashqi savdo bo’yicha davlat 
monopoliyasi. 
Monopsoniya (sof va absolyut) — bunda resurs va tovarlarni sotib oluvchi bitta bo’ladi. 
Kelib chiqish sabablari va xarakteriga ko’ra monopoliyaning quyidagi turlari 
mavjud: 

---

 
Monopoliyaning kelib chiqish sabablari va
uning turlari
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tabiiy monopoliyalar. Bular ishlab chiqarishdagi ob’ektiv texnologik jarayonlarning 
xususiyatlaridan kelib chiqib, hamda kamyob, erkin tarzda takror ishlab chiqarib bo’lmaydigan 
(masalan, metallar, er uchastkalari) resurslarga ega bo’lgan mulkdorlar va xo’jalik yurituvchi 
korxona infrastrukturaning jamiyat uchun alohida strategik ahamiyatga ega tarmoqlari kiradi. 
Masalan, temir yo’l transporti, energetika, harbiy-sanoat kompleksi va hokazolar. Tabiiy 
monopoliyalar ko’pincha ishlab chiqarishning katta miqyosi bilan iqtisodiy afzallikka, yutuqqa 
ega bo’lishlari bilan o’zini oqlaydi. Bunda tovarlar eng kam xarajat qilib ishlab chiqarilishi bilan 
xarakterlanadi. Boshqa shu turdagi faoliyat ko’rsatadigan ko’pgina firmalar bo’lganda bunday 
natijaga erishib bo’lmasdi. Odatda, jamiyat a’zolarining manfaatini himoya qilish maqsadida 
tabiiy monopoliyalarga davlat egalik qiladi yoki tartibga solib turadi.