Iqtisod moliya

Ehtiyojlarni Ehtiyojlar qondirilish darajasi odatda ist’emol bilan 
qondirilish o’lchanadi. U yil davomida aholi jon boshiga iste’mol 
darajasi qilingan tovar va xizmatlar miqdori bidan o’lchanadi. Masalan, aholi jon 
boshiga iste’mol qilingan non va non mahsulotlari, sut, go’sht, sabzavot,meva va hokazolar. Har 
bir oilaga to’g’ri keladigan uzoq muddat foydalanadigan tovarlar: televizor, kir yuvish 
mashinasi, sovutgich, uy-joy maydoni va boshqalar. 

---

Jamiyat taraqqiy etgan sari iste’mol o’sib ehtiyojlar to’laroq qondirila boradi. Ehtiyojni 
qondirish usullari ham o’zgaradi. Iste’mol ne’matlari turi ko’payadi. Ehtiyojlarni qondirilishi 
umumiy tarzda turmush darajasini ko’rsatadi. Turmush darajasi - aholi ehtiyojlarini 
qondirilishiga qarab baholanadi. Aholining ehtiyojlarini qondirilishi ularning farovon yashash, 
uzoq umr ko’rishning garovidir. Buning uchun esa ana shu ehtiyojlarni qondiradigan darajada 
ishlab chiqarish zarur. 
Hozirgi zamon jahon iqtisodiyotida ehtiyojlar va ishlab chiqarish nisbati qandayligiga 
iqtisodchilarning alohida diqqati qaratilayapti. Ehtiyojlar bilan ishlab chiqarish nisbatining 
hozirgi davrda asosan 3 varianti mavjud:
1.Regressiv. Bunday holat uzoq muddat ishlab chiqarishni tushkunlikda bo’lishi 
natijasida kelib chiqadi. Aholi iste’moli miqdoriy jihatdan ham sifat jihatdan ham kamayib 
boradi. Iqtisodiyotni bunday o’zgarishini kichrayib boruvchi spiral, ya’ni girdob tarzida ko’rish 
mumkin. Borgan sari kishilarning eng zarur ehtiyojlarini qondirish ham qiyinlashib boradi. Hozir 
shunday vaziyatni Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasining qator mamlakatlarida ko’rish mumkin. 
Rivojlanib borayotgan mamlakatlarning 2/3 qismida 80 - yillarning ikkinchi yarmi va 90 - 
yillarda aholi jon boshiga ishlab chiqarish va daromad qisqarib borgan. 
2.Turg’un. Bu variyantda nisbatan cheklangan turdagi mahsulot ishlab chiqarish ham, 
ehtiyojlar ham pihoyatda sekinlik bilan o’sib boradi. Yaratuvchanlik faoliyati sust, ishlab 
chiqarish - taqsimot – ayriboshlash - istemol - ehtiyojlar doirani eslatadi. Iqtisodiyotda umumiy 
turg’unlik yuz berib, ko’pincha u mahalliy xalqlarning an’ana va urf-odatlari bilan bog’lanib 
ketadi. Hozirgi paytda ayrim Osiyo va Afrika, Lotin Amerikasi mamlakatlarida kuzatiladi.
1.Progressiv. Bunda ishlab chiqarish miqdori ko’payadi. Sifati yaxshilanadi, iste’mol va 
ehtiyojlar o’sadi. Uni tobora kengayib boruvchi spiralsimon harakat tarzida ifodalash mumkin. 
Bir qadar beqarorlikka qaramay, rivojlangan mamlakatlarda ishlab chiqarish ham, ehtiyojlar ham 
o’sib boradi. 
Birinchi va ikkinchi variantda ehtiyojlarning o’sib borishiga qator omillar aks ta’sir 
ko’rsatayapti. 
Jamiyatning moddiy va ma’naviy madaniyati insonlarni ehtiyoji doirasini cheklab, eng 
zarurlarinigina mavjud bo’lishiga olib keladi. Bunga shunday hollar ta’sir ko’rsatadi: 
- moddiy va ma’naviy madaniyatni pastligi, inson ehtiyojlarining eng zarurlari bilan 
cheklanishi. Eng zarur ehtiejlar esa juda sekin o’sadi; 
- mehnat taqsimotining pastligi, turli ne’matlarni ishlab chiqarish va ehtiyojlarni oshib 
borishiga yo’l qo’ymaydi; 
- narxlarni baland, daromadlarni pastligi eng oddiy ehtiyojlarni ham qondirishga 
to’sqinlik qiladi; 
- ko’pgina mamlakatlarda aholi soni ularning yashashi uchun zarur ne’matlarni ishlab 
chiqarishga nisbatan tez o’sayapti. 
Ehtiyojlar barqaror o’sib borishini uchinchi variant ta’minlashga qodir bo’lib, u mehnat 
taqsimotining chuqurlashuvi, aholining pul daromadlari va aholi jon boshiga real boylikning 
ko’payishi bilan xarakterlanadi. Shu bilan birga bu erda ehtiyojlar bilan ishlab chiqarish o’rtasida 
qarama-qarshilik mavjud. Insonlarning hohishi bilan imkoniyati mos kelmasligi mumkin.