Iqtisodiy bilim asoslari

Davlat budjeti
– davlatning bir yillik daromadlari va xarajatlari 
rejalashtirilgan asosiy moliyaviy hujjati.
Boj
— davlat muassasalari tomonidan ko‘rsatiladigan ba’zi bir 
xizmatlar uchun yoki davlat hududiga ayrim turdagi tovarlarni olib 
kirish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘lanadigan haq.
Davlat hududiga ayrim turdagi tovarlarni olib kirganlik uchun yoki 
davlat muassasalari tomonidan ko‘rsatilgan ayrim xizmatlar uchun 
davlatga to‘lanadigan maxsus to‘lov turi davlat boji deb ataladi. Aytib 
o‘tish lozimki, soliqlar davlat budjeti daromad qismining asosiy manbasi 
hisoblanadi. Shu manbalar asosida davlat o‘z pul mablag‘larining 
markazlashgan jamg‘armasi — davlat budjetining daromad qismini hosil 
qiladi va uni yil davomida xarajat qiladi.
Budjet mablag‘lari quyidagi sohalarga sarflanadi: 
— ta’lim va fan, madaniyat va san’at;
— sport va sog‘liqni saqlash;
— milliy xavfsizlik;
— qarilik va nogironlik pensiyalari, nafaqalari hamda stipendiyalar;
— ishsizlik nafaqalari va kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam;
— atrof-muhitni himoya qilish;
— jamoat tartibini saqlash;
— davlat korxonalari va boshqaruv organlarining moliyaviy ta’minoti;
— ba’zi bir davlat ahamiyatiga ega bo‘lgan sohalarni moliyaviy qo‘llab-
quvvatlash va boshqalar.
http:eduportal.uz

---

62
O‘zbekiston Respublikasining davlat budjeti O‘zbekiston Respub-
likasining Oliy Majlisida muhokama qilinadi va tasdiqlanadi. Yil 
yakunlangandan so‘ng hukumat budjetning ijrosi bo‘yicha Oliy Majlisga 
hisobot beradi.
Bilasizmi?
Ko‘rib turganingizdek, davlat budjeti mablag‘lari, asosan, jamiyat 
uchun zarur tovar va xizmatlar sotib olishga, aholining turli qatlamlarini 
qo‘llab-quvvatlashga mo‘ljallangan transfert to‘lovlariga sarflanar ekan.
Odatda, davlat budjetining daromad va xarajat qismlari o‘zaro teng 
bo‘lmaydi. Ko‘pincha, daromadga qaraganda xarajat ko‘proq bo‘ladi. 
Davlat budjetining xarajatlari va daromadlari o‘rtasidagi musbat farqni 
budjet kamomadi deb atashadi. Yillar davomida jamlanib kelingan budjet 
kamomadining jami miqdori davlat qarzini tashkil qiladi. Davlat qarzi 
ichki va tashqi qarz ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Ichki qarz davlatning 
o‘z fuqarolari, firma va tashkilotlari oldidagi majburiyatlari bo‘lsa, tashqi 
qarz chet el davlatlari, xalqaro banklar va moliyaviy muassasalar oldidagi 
qarzidir. Davlat budjetining daromadlari xarajatlaridan ortiq bo‘lgan 
holda davlat budjeti profitsiti yuzaga keladi.