Iqtisodiy ta'limotlar

J.Robinson 

---

299 
Monopolizatsiyaga u ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga 
yordam beradi, deb ustuvorlik berish yetarli emas, ya'ni adolat masalasi ham 
qo`yilishi kerak.
Iqtisodiyot tarixida "samaradorlik" va "adolat" ni qandaydir yo`l bilan 
ajratishga intilish katta xomxayollikdir. 
Robinson o`zining tadqiqotlari natijasida hayotiy chora-tadbirlarni ham 
ishlab chiqsa bo`lar edi masalan, nomukammal raqobat tufayli aniqlangan 
qarama-qarshiliklarni bartaraf etish uchun davlatning iqtisodiyotga aralashuvi 
nimalardan iborat bo`lmog`i kerak edi. 
Bunday savolga javobni uch yil o`tgach boshqa qembrij maktabi vakili 
J.M.Keyns berdi. 
XULOSA 
X1X asr oxiri - XX asrlarda iqtisodiyotning monopollashuv jarayoni 
kuchaydi, bu sharoitda avvalgi "sof raqobat", "sof iqtisodiyot " qoidalari amaliy 
hayotga javob bermay qoldi. Monopol sharoitda nomukammal raqobat 
qonunlari yuzaga keladi. Bu xodisalar amerikalik E.Chemberlin va ingliz 
J.Robinson xonim tomonidan tadqiqi qilindi. Bu olimlarning tadqiqotlarida 
monopoliyaning asosiy mohiyati taklif ustidan nazorat ekanligi ko`rsatiladi. 
Monopoliya sharoitida "mahsulotning differensiatsiyasi" ro`y beradi va alohida 
tovar alohida xaridorga xizmat qiladi, ma'lum tovarga afzallik beriladi. Bu 
sharoitda raqobatning baholanmagan omillari mahsulot sifati va reklamasi, 
fabrika, firma markalari, o`ziga xos qadoqlash, rang , shakl va boshqalar 
ahamiyati ortadi. "quvvalar ortiqchaligi" fenomeni kuzatiladi, chunki tovar 
bahosini sun'iy oshirish yo`li tutiladi, monopol foyda nazariyasi ilgari suriladi. 
E.Chemberlin fikricha, monopol sotuvchilar o`rtasida ham raqobat 
doimo mavjud, chunki liberal g`oyalarda ham, monopoliyalarda ham sof 
raqobat yo`q. Olimning so`nngi asarlarida nomukammal va monopolistik 
raqobatlar deyarli tenglashtiriladi va monopoliyalar tabiiy mohiyatga degan 
optimistik xulosa chiqariladi (markscha-lenincha qarashlarda ularga o`lim 
belgilangan). J.Robinsonning asosiy goyalari yuqoridagilardan ancha farq 
qiladi, monopoliya sharoitida ishlab chiqarish omillarining ekspluatatsiyasi, 
mayda korxonalarning yutib yuborilishi to`g`risida fikr yuritiladi. Xaridor 
monopoliyasi - monopsaniya tushunchasi kiritiladi. Samaradorlik yoki adolat 
dilemmasini yechish kerak bo`ladi, deb yakunlaydi olima.