Iqtisodiy ta'limotlar

J.K.Gelbreyt
 

---

291 
Iqtisodiy evolutsiya jarayonini tadqiq qiluvchi iqtisodiy-globalistlar shu 
qoidaga amal qiladilarki, evolutsiya turli iqtisodlarning o`zaro yagona iqtisodga 
aylanishi emas, balki turli tizimlarga aylanishidir. Bu oqibatda yangi 
industrializatsiyani ta'minlaydi, bunda inson bosh, hal qiluvchi o`z o`rnini 
egallaydi. 
XULOSA 
Hozirgi iqtisodiy ta'limotlar tarixida institutsionalizm muhim o`rinni 
egallaydi. Bu yo`nalish tub ma'nosi bo`yicha klassik maktabga muxolif deb 
qaralishi mumkin, chunki bu ta'limotda iqtisodiy kategoriyalar ikkinchi darajali 
bo`lib, asosiy e'tibor institut (davlat, oila, monopoliya, urf-odatlar, huquq, 
kasaba qo`mitalari va boshqalar)larga qaratiladi, noiqtisodiy omillar 
yetakchidir. Tadqiqot usulida Germaniya tarixiy maktabi qoidalari keng 
qo`llaniladi, ammo to`la yaqdillik yo`q. Institutsionalizm uch oqimga bo`linadi, 
bular ijtimoiy-psixologik (texnokratik, asosiy mafkurachisi T.Veblen), ijtimoiy-
huquqiy (yuridik, J.Kommons), konyunktur-statistik (empirik- prognoz, 
U.Mitchell). bu tadqiqotlarda islohotlarga, ilmiy-texnika taraqqiyotiga (1-
oqim), omma fikriga quloq soluvchi hukumat, iqtisodiyotni monopoliyadan 
chiqarish, ma'muriy kapitalizmni yaratish, huquq sohasini takomillashtirish (2-
oqim), iqtisodiyotning rivojini aniq raqamlar asosida o`rganish, uning 
o`zgarishi, siklik holati, matematik apparatni keng qo`llash, keyingi taraqqiyot 
bo`yicha prognozlash (3-oqim) xosdir. Bu yo`nalish qonun-qoidalari hayotda 
o`z tatbiqini topmoqda, ammo prognozlar doim ham aniq emas. Masalan, 
AQSHda 1929 yil ravnaq yili deb bashorat qilingan edi, ammo amalda "Buyuk 
depressiya" boshlandi. 
Asosiy tushuncha va iboralar 
Institutsionalizm; ijtimoiy-psixologik, ijtimoiy-huquqiy, konyunktur-
statistik oqimlar; T.Veblen; "Veblen effekti"; R.Kommons; huquq institutlari; 
monopoliyaga qarshi choralar; ma'muriy kapitalizm; U.Mitchell; siklik 
rivojlanish; prognoz.