Iqtisodiy ta'limotlar

19.3.Chikago monetarizm maktabi 
Keynchilikka muqobil ravishda AQSHda neoliberalizmning Chikago 
maktabi vujudga keldi, uning monitar (pul bilan bog`liq) g`oyalari Chikago 
universitetida 20 yy. paydo bo`ldi. Ammo, neoliberal yo`nalish xarakatida 
amerika monetarizmi mustaqil keyinchalik ilg`orlik pozitsiyalarni faqat 50-
yillar ohiri - 60-yillar boshida egalladi. Bunda M.Fridmen (1912) nashrlari mu-
him ahamiyat kasb etdi (1976 yilgi iqtisodiyot bo`yicha Nobel mukofoti laure-
ati). Fridmen va uning safdoshlari Keynsning pulsiz omillari (masalan, investit-
siyalar) o`rniga aynan pulli omillarni afzal ko`rdilar.
1958 yil A.U.Fillipsning empirik egri chizig`i paydo bo`lishi bilan pul 
hisobidagi ish haqining yillik foiz o`zgarishi va ishsizlik darajasi (hissasi) 
o`rtasidagi bog`lanish aniqlandi. Bunda 1861-1913 yillar Angliyadagi real 

---

317 
ma'lumotlardan foydalanilgan. 1964 yil P.Samuelson o`zining mashhur 
"Ekonomiks" darsligining 6 nashriga shu grafikni kiritdi va uni Fillips egri 
chizig`i deb atadi. Avvalgi tadqiqotlarda (masalan, Keyns) inflatsiyasiz to`la 
bandlik iqtisodiy siyosatning maqsadi sifatida qarab kelinar edi. Bu egri 
chiziqqa ko`ra, baholar mo`'tadilligi va ishsizlik nomuvofiq xodisalar bo`lib 
chiqdi, aksincha, konflikli maqsadlar ekan: ishsizlikni kamaytirish inflatsiyani 
kuchaytirish yo`li bilan erishiladi, inflatsiyani pasaytirish esa odatda ishsizlar 
ko`payishini taqozo etadi. Shunday qilib, bir vaqining o`zida turg`un baholar va 
to`la bandlikka bo`lgan ishonch, barqaror baho va to`la bandlik o`rtasida tan-
lash bilan o`rin almashdi.
M.Fridmen va uning safdoshlari Fillips egri 
chizig`ini har tomonlama o`rganib, u (egri chiziq) har doim 
ham turg`un emasligi ma'lum bo`ldi, ayniqsa 60-yillar ohiri-
da ko`pgina mamlakatlarda inflatsiya o`sishi "mantiq"qa 
qarama-qarshi ishsizlikning pasayishi emas, balki uning 
o`sishi va 70-yillar boshida esa inflatsiya va ishsizlikning bir 
vaqtda o`sishi bilan ro`y berdi.
M.Fridmen iqtisodiy jarayonlarda pul, pul massasi 
va pul muomalasi ahamiyatini ko`tarishga harakat qildi. 
Pulning aslida neoliberal monetar konsepsiyasi AQSHning 
respublika (1969-1970yillar Nikson prezidentligi davrida) 
hukumati tomonidan sinovdan o`tdi (bunda M.Fridmen prezident maslahatchisi 
edi). Ammo, monetar iqtisodiy g`oyalar AQSHning keyingi prezidenti davrida 
yaxshi natija berdi. Tarixda va iqtisodiyotda reygonomika deb nom olgan bu 
siyosat dollar real mustahkamlangan bir sharoitda inflatsiyani kamaytirish 
mumkin bo`ldi, R.Reygan prezidentlik davrida yangi 14 million millioner - tad-
birkor paydo bo`ldi. Demokrat B.Klinton (8 yil) prezidentligi davrida ham shu 
siyosat davom ettirildi va yaxshi natija berdi. 
Fridmen konsepsiyasi asosiy masala davlatning qattiqqo`l pul siyosatidir 
(boshqalardan, masalan, Keynsdan farqi). Bu Fridmenning "ishsizlik tabiiy 
normasi" tushunchasi bilan bog`liq bo`lib, kon'yutura holatiga bog`lanmagan 
holda, har yili pul massasi 3-4 foizga doim va turg`un (stabil) ravishda oshirib 
borilishi kerak. AQSH ning qator yillar davomida yalpi milliy mahsuloti o`sishi 
o`rtacha sur'atlarini hisobga olib, milliy iqtisodiyotning maksimal mumkin 
bo`lgan darajasi aniqlanadi. 
Fridmenning "ishsizlik tabiiy normasi" konsepsiyasi institutsional, 
shuningdek qonuniy hujjatlarga asoslanadi (masalan, kasaba qo`mitalari, mini-
mal ish haqi to`g`risidagi qonun) .