Iqtisodiy ta'limotlar

 
 
 

---

159 
XULOSA 
XVIII asr oxiri - XIX asr boshlarida klassik iqtisodiy maktab to`la 
shakllandi, bu britaniyalik olim A.Smit tomonidan amalga oshirildi. Bu tasodi-
fiy voqea bo`lmay, shu davrda Angliyada obyektiv shart-sharoitlar mavjud edi: 
burjua inqilobi manufakturadan fabrikaga o`tilishi, agrar islohot, kapitalning 
dastlabki jamg`arilishi, sinfiy va mulkiy differensiatsiya va boshqalar. 
Mantiqiy abstraksiya uslubi asosida iqtisodiy voqea va jarayonlarning 
mohiyati asosan to`g`ri talqin etib berildi. Yangi burjua jamiyati har tomonlama 
obyektiv asosda tahlil qilinib, uning progressiv tomonlari ko`rsatib berildi. 
Xususiy mulkning abadiyligi va dahlsizligi qo`llab-quvvatlandi. 
Klassik maktab vakillari inson xohishiga bog`liq bo`lmagan obyektiv 
iqtisodiy qonunlarning mavjudligini tan oladilar. Bu qonunlar iqtisodiy tizimda 
tabiiy turg`unlikni ta'minlashga, o`z-o`zini boshqarishga qodir ekanligi tan oli-
nadi, shu sababli davlatning iqtisodiyotga aralashuvi iloji boricha inkor etiladi 
va erkin savdo-sotiq qo`llanadi. "Ko`rinmas qo`l" yordamida avtomatik iqti-
sodiyot erkin bozor munosabatlari doimo rivojlanish qobiliyatiga egadir. 
Birinchi bor erkin bozor iqtisodiyoti taraqqiyotining asosiy tamoyillari 
aniqlab berildi. Mehnat taqsimoti iqtisodiy taraqqiyot asosi sifatida to`g`ri 
ko`rib chiqilgan. 
Mehnat taqsimoti faqat tarmoqlararo emas, balki mamlakatlar o`rtasida 
ham katta naf keltirishi isbotlab berildi (D.Rikardo), mutlaq va nisbiy ustunlik 
prinsiplari ishlab chiqildi. Ishlab chiqarish sohasidan qat'iy nazar (sanoat, qish-
loq xo`jaligi, savdo va xizmat...), mehnat jamiyat boyligining asosi ekanligi 
aniqlandi. Jamiyatning sinfiy tuzilishi asosan to`g`ri ko`rib chiqildi, ular 
o`rtasida keskin qarama-qarshilik yo`qligi ko`rsatilgan, bu jamiyatda iqtisodiyot 
avtomatik boshqarilgani tufayli iqtisodiy inqirozlar inkor etildi. 
Iqtisodiyotning muhim kategoriyalari bo`lgan qiymat, pul, baho, foyda, 
ish haqi, renta, kapital va boshqalarga asosan to`la va to`g`ri ta'rif berilgan. 
Yangi jamiyatning progressiv tomonlari bilan birga bozor iqtisodiyo-
tining bekamu ko`st emasligi, uning bir qancha jiddiy kamchiliklari borligi ham 
qayd etilgan. 
Quyida A.Smitning mamlakat milliy boyligini ko`paytirish omillari 
chizmasi keltirilgan.