Iqtisodiy ta'limotlar

Asosiy tushuncha va iboralar 
A.Smit; "Xalqlar boyligi"; mehnat taqsimoti; "iqtisodiy odam"; egoizm; 
"ko`rinmas qo`l"; "muomalaning buyuk g`ildiragi"; qiymatning mehnat nazari-
yasi; sinflar; ishlab chiqarish omillari va daromadlar to`g`risidagi nazariya; un-

---

160 
umli va unumsiz mehnat; milliy boylik va Smit dogmasi; iqtisodiyotning 
rivojlanish bosqichlari; mutlaq afzallik nazariyalar. 
Nazorat va mulohaza uchun savollar 
1.Klassik iqtisodiy maktabning Angliyada vujudga kelishi qanday 
ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlarda ro`y berdi? 
2. Sanoat to`ntarilishi bilan bog`liq bo`lgan siyosiyijtimoiy va iqtisodiy 
o`zgarishlar nimalardan iborat? 
3. A.Smitning bosh iqtisodiy asari qachon yozib tugallandi va undagi 
asosiy iqtisodiy g`oyalar nima? Olimning tadqiqot metodologiyasi nimaga asos-
lanadi? 
4. Nima uchun A.Smit manufaktura ishlab chiqarishining mafkurachisi 
bo`lib qoldi? 
5. Mehnat taqsimotining ustunlik tomonlari nima va kamchiligi nimada? 
6. A.Smitning pul, qiymat, daromadlar, ish haqi, kapital va takror ishlab 
chiqarish to`g`risidagi ta'limotlariga qisqacha izoh bering. 
7. "Smit dogmasi" nima? Uning kamchiligi nima? 
8. "lassez faire" va "ko`rinmas qo`l" tamoyillari nimani anglatadi? 
9. Xalq boyligi qanday omillarga bog`liq? 
10. Nochor ahvolga tushgan iqtisodiyotni rivojlantirish uchun nima 
qilmoq kerak? 
11. Mutlaq afzallik prinsipi nimadan iborat? 

---

161 
Otang bozor, onang bozor.
Maqol. 
9-BOB. D.RIKARDO, J.B.SEY, T.MALTUS VA 
BOSHQALARNING IQTISODIY TA'LIMOTLARI (3-bosqich) 
9.1. D.Rikardoning iqtisodiy ta'limoti 
Ingliz klassik iqtisodiyotining mashhur namoyandasi David Rikardo 
(1772-1823) Petti va Smitning iqtisodiy g`oyalarini yanada rivojlantirdi. U 
Londonda sohibkor dallol yahudiy oilasida tug`ildi, 14 yoshidan otasiga 
yordamchi bo`ldi. Ikki yil Amsterdamda (Gollandiya) savdo maktabida ta'lim
oldi. Yoshligidayoq birjadagi qulay operatsiyalar 
tufayli 
katta 
boylik 
to`pladi 
(1793-1812). 
Boyigach, tabiiy fanlar bilan, keyinchalik siyosiy 
iqtisod bilan shug`ullandi. U matematika, fizika, 
ximiya 
va 
biologiyani 
mustaqil 
o`rgandi. 
D.Rikardo dastlab birja dalloli, keyinroq ma-
tematika o`qituvchisi bo`ldi, ikki marta sherif 
(politsiya boshlig`i) etib saylandi, 1819-1823 
yillarda Angliya parlamentining a'zosi edi. Parla-
ment minbaridan o`zining ilg`or iqtisodiy fikr-
larini tarqatish maqsadida foydalandi, erkin sav-
doni talab etdi, proteksionizm va pul muomalasi 
sohasidagi davlat siyosatini tanqid qildi. 
Tarixiy manbalarga qaraganda, D.Rikardo 
1799 yilda kurortda A.Smitning "Xalqlar boyligi..." asarini ko`rib qoladi va un-
da bu fanga ishtiyoq paydo bo`ladi. Bu fan bilan mashg`ulot uning uchun asosiy 
sohaga aylanadi. U hammani qiziqtirgan eng asosiy muammolarga javob ber-
ishga harakat qildi. U jamiyat moddiy boyligi o`sishi uchun ijtimoiy ishlab 
chiqarish va taqsimotning qanday sharoitlari eng qulay va optimal degan ma-
salaga to`xtaladi. D.Rikardo yagona iqtisodiy konsepsiya asosida pul muammo-
si va kredit, xalqaro iqtisodiy munosabatlar, soliq, yer rentasi, xalqaro mehnat 
taqsimoti to`g`risida funadamental fikrlar berdi. Iqtisodchi J.S.Mill bilan 
do`stona munosabatda bo`lgan. 
Smitdan keyinroq yashagan D.Rikardo sanoat inqilobi natijalarini 
to`laroq tushundi, uning fikrlari nisbatan teran bo`lib, klassik iqtisodni 
nihoyasiga yetkazdi; u sanoat davrining iqtisodchisi edi. Uning dastlabki "Oltin 
ajdahosi to`g`risida uch xat" (1809 y.) va boshqa asarlari pul va pul 
muammolarini tahlil qilishga bag`ishlandi. Millning tazyiqi bilan 1817 yilda 
uning asosiy asari bo`lgan "Siyosiy iqtisod va soliq solishning boshlanishi"