Iqtisodiy ta'limotlar

19.3.Chikago monetarizm maktabi 
Keynchilikka muqobil ravishda AQSHda neoliberalizmning 
Chikago maktabi vujudga keldi, uning monitar (pul bilan bog`liq) g`oyalari 
Chikago universitetida 20 yy. paydo bo`ldi. Ammo, neoliberal yo`nalish 
xarakatida amerika monetarizmi mustaqil keyinchalik ilg`orlik pozitsiya-
larni faqat 50-yillar ohiri - 60-yillar boshida egalladi. Bunda M.Fridmen 
(1912) nashrlari muhim ahamiyat kasb etdi (1976 yilgi iqtisodiyot bo`yicha 
Nobel mukofoti laureati). Fridmen va uning safdoshlari Keynsning pulsiz 
omillari (masalan, investitsiyalar) o`rniga aynan pulli omillarni afzal 
ko`rdilar.
1958 yil A.U.Fillipsning empirik egri chizig`i paydo bo`lishi bilan 
pul hisobidagi ish haqining yillik foiz o`zgarishi va ishsizlik darajasi 
(hissasi) o`rtasidagi bog`lanish aniqlandi. Bunda 1861-1913 yillar Angli-
yadagi real ma'lumotlardan foydalanilgan. 1964 yil P.Samuelson o`zining 
mashhur "Ekonomiks" darsligining 6 nashriga shu grafikni kiritdi va uni 
Fillips egri chizig`i deb atadi. Avvalgi tadqiqotlarda (masalan, Keyns) in-
flatsiyasiz to`la bandlik iqtisodiy siyosatning maqsadi sifatida qarab kelinar 
edi. Bu egri chiziqqa ko`ra, baholar mo`'tadilligi va ishsizlik nomuvofiq 
xodisalar bo`lib chiqdi, aksincha, konflikli maqsadlar ekan: ishsizlikni ka-
maytirish inflatsiyani kuchaytirish yo`li bilan erishiladi, inflatsiyani pa-
saytirish esa odatda ishsizlar ko`payishini taqozo etadi. Shunday qilib, bir 
vaqining o`zida turg`un baholar va to`la bandlikka bo`lgan ishonch, bar-
qaror baho va to`la bandlik o`rtasida tanlash bilan o`rin almashdi.
M.Fridmen va uning safdoshlari Fillips egri 
chizig`ini har tomonlama o`rganib, u (egri chiziq) har 
doim ham turg`un emasligi ma'lum bo`ldi, ayniqsa 60-
yillar ohirida ko`pgina mamlakatlarda inflatsiya o`sishi 
"mantiq"qa qarama-qarshi ishsizlikning pasayishi emas, 
balki uning o`sishi va 70-yillar boshida esa inflatsiya va 
ishsizlikning bir vaqtda o`sishi bilan ro`y berdi.
M.Fridmen iqtisodiy jarayonlarda pul, pul mas-
sasi va pul muomalasi ahamiyatini ko`tarishga harakat 
qildi. Pulning aslida neoliberal monetar konsepsiyasi 
M.Fridmen

---

345 
AQSHning respublika (1969-1970yillar Nikson prezidentligi davrida) 
hukumati tomonidan sinovdan o`tdi (bunda M.Fridmen prezident masla-
hatchisi edi). Ammo, monetar iqtisodiy g`oyalar AQSHning keyingi pre-
zidenti davrida yaxshi natija berdi. Tarixda va iqtisodiyotda reygonomika 
deb nom olgan bu siyosat dollar real mustahkamlangan bir sharoitda in-
flatsiyani kamaytirish mumkin bo`ldi, R.Reygan prezidentlik davrida yangi 
14 million millioner - tadbirkor paydo bo`ldi. Demokrat B.Klinton (8 yil) 
prezidentligi davrida ham shu siyosat davom ettirildi va yaxshi natija berdi. 
Fridmen konsepsiyasi asosiy masala davlatning qattiqqo`l pul 
siyosatidir (boshqalardan, masalan, Keynsdan farqi). Bu Fridmenning 
"ishsizlik tabiiy normasi" tushunchasi bilan bog`liq bo`lib, kon'yutura hola-
tiga bog`lanmagan holda, har yili pul massasi 3-4 foizga doim va turg`un 
(stabil) ravishda oshirib borilishi kerak. AQSH ning qator yillar davomida 
yalpi milliy mahsuloti o`sishi o`rtacha sur'atlarini hisobga olib, milliy iqti-
sodiyotning maksimal mumkin bo`lgan darajasi aniqlanadi. 
Fridmenning "ishsizlik tabiiy normasi" konsepsiyasi institutsional, 
shuningdek qonuniy hujjatlarga asoslanadi (masalan, kasaba qo`mitalari, 
minimal ish haqi to`g`risidagi qonun) .