Iqtisodiy ta'limotlar

 
13-BOB. GERMANIYADAGI TARIXIY MAKTAB 
IQTISODIY FOYALARINING MOHIYATI 
13.1.Germaniya tarixiy maktablarining o`ziga xos xususiyatlari 
XIX asrning o`rtalarida ya'ni Germaniya yerlarini birlashtirib, 
yagona davlatga aylantirilish davrida klassik iqtisodiy maktabga muqobil 
yana bir yo`nalish "nemis tarixiy maktablari" yo’nalishi vujudga keldi. 
Bu maktablar nafaqat tarixiy balki ijtimoiy-tarixiy yo`nalishni o`z 
ichiga olib, klassiklardan farq qilib,siyosiy iqtisod fani tadqiqot mavzuiga 
iqtisodiy va noiqtisodiy omillarni kiritdilar, shu bilan dastlabki 

---

264 
tadqiqotchilar sifatida ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni turli xillarini 
ijtimoiy munosabatlarning umumiy yig`inida ko`rib chiqdilar 
Barcha tarixiy maktablarning mualliflari klassiklarni tanqid qilishda 
bir fikrda edilar. Ular klassiklar abstraksiya va umumiy xulosalarga berilib 
kerakli fakt va kuzatishlarga e'tiborsiz qarashayotganliklarini, shuningdek 
iqtisodiy liberalizm negizlarini mutlaq holda ko`rsatayotganliklarini tanqid 
qilib voqelik haqqoniy tadqiq qilish maqsadga muvofiqdir deb 
hisoblaydilar. 
Taniqli ingliz iqtisodchi olim Mark Blaug XIX asrning 60-yillarida 
Yevropa 
qit'asida 
klassik 
iqtisodiy 
maktabga 
muqobil 
nazariy 
maktablarning shakllanishini ta'minlaydigan haqiqiy intelektual inqiroz 
sezilmasdan turib, yagona tarixiy maktabgina o`zining muqobil modelini 
taklif qilganini alohida ta'kidlaydi (Влауг М. Экономическая мысль ре-
троспектив.Дело ЛТД,1994, стр, 275). Hqiqatdan ham tarixiy maktab 
nazariyotchilari XIX asr Germaniyasi taraqqiyotiga va ilm-fan rivojiga 
salmoqli hissa qo`shdilar. "Tarixiy usul" jozibasi keyingi avlod 
iqtisodchilari tomonidan Yangi tarixiy maktabning yaratilishiga sabab 
bo`ldi. 
Lekin yangi davr albatta yangicha talablarni qo`yar edi. Bu 
talablarni F.List va keyinchalik tarixiy maktab vakillari hal etishga harakat 
qildilar. F.List o`z qarashlari bilan nafaqat iqtisodiy nazariyani 
rivojlantirishga intildi, balki endi rivojlanayotgan davlatning iqtisodiiy 
siyosatini tubdan o`zgartirishga harakat qildi. Uning milliy xo`jalik 
sistemasi ilg`or nemis burjuaziyasi manfaatlarini ifoda etib, industrial 
rivojlanish yo`llarini izladi. 
Milliy qalb, milliy xarakter, milliy taqdir - shu va shunga o`xshash 
tushunchalar XVIII asr oxiri va XIX asr boshlarida Germaniya 
jamoatchiligi fikriga singib kirmoqda edi. Tarixiy maktab vakillari tarixdan 
bo`lak yana nima milliy bo`lishi mumkin, degan fikrlarga asoslanib siyosiy 
iqtisoddan tarixiy usul o`rnini ko`rsatishga harakat qildilar. Ular milliy fan 
sifatida siyosiy iqtisod orqali tabiiy xususiyatlarga va xalq harakatlariga 
bog`liq holda rivojlanadigan milliy xo`jalikni o`rganishni o`z oldilariga 
maqsad qilib qo`ydilar.