Iqtisodiy ta'limotlar

J.Robinson 

---

326 
Bunday savolga javobni uch yil o`tgach boshqa qembrij maktabi 
vakili J.M.Keyns berdi. 
XULOSA 
X1X asr oxiri - XX asrlarda iqtisodiyotning monopollashuv 
jarayoni kuchaydi, bu sharoitda avvalgi "sof raqobat", "sof iqtisodiyot " 
qoidalari amaliy hayotga javob bermay qoldi. Monopol sharoitda 
nomukammal raqobat qonunlari yuzaga keladi. Bu xodisalar amerikalik 
E.Chemberlin va ingliz J.Robinson xonim tomonidan tadqiqi qilindi. Bu 
olimlarning tadqiqotlarida monopoliyaning asosiy mohiyati taklif ustidan 
nazorat ekanligi ko`rsatiladi. Monopoliya sharoitida "mahsulotning 
differensiatsiyasi" ro`y beradi va alohida tovar alohida xaridorga xizmat 
qiladi, ma'lum tovarga afzallik beriladi. Bu sharoitda raqobatning 
baholanmagan omillari mahsulot sifati va reklamasi, fabrika, firma 
markalari, o`ziga xos qadoqlash, rang , shakl va boshqalar ahamiyati 
ortadi. "quvvalar ortiqchaligi" fenomeni kuzatiladi, chunki tovar bahosini 
sun'iy oshirish yo`li tutiladi, monopol foyda nazariyasi ilgari suriladi. 
E.Chemberlin fikricha, monopol sotuvchilar o`rtasida ham raqobat 
doimo mavjud, chunki liberal g`oyalarda ham, monopoliyalarda ham sof 
raqobat yo`q. Olimning so`nngi asarlarida nomukammal va monopolistik 
raqobatlar deyarli tenglashtiriladi va monopoliyalar tabiiy mohiyatga 
degan optimistik xulosa chiqariladi (markscha-lenincha qarashlarda ularga 
o`lim belgilangan). J.Robinsonning asosiy goyalari yuqoridagilardan ancha 
farq qiladi, monopoliya sharoitida ishlab chiqarish omillarining 
ekspluatatsiyasi, mayda korxonalarning yutib yuborilishi to`g`risida fikr 
yuritiladi. Xaridor monopoliyasi - monopsaniya tushunchasi kiritiladi. 
Samaradorlik yoki adolat dilemmasini yechish kerak bo`ladi, deb 
yakunlaydi olima. 
Asosiy tushuncha va iboralar 
Nomukammal raqobat; E.Chemberlin; monopoliya; mahsulot 
differensiatsiyasi; tovarning alohida, individual xususiyatlari; tovar sifati 
va reklama; baholanmaydigan omillar; quvvatlar ortiqchaligi fenomeni; 
J.Robinson; 
monopoliyaga 
munosabat; 
monopsoniya, 
xaridor 
monopoliyasi; "samaradorlik yoki adolat". 

---

327