Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya 37

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

55 

 

xarakterlanadi va Xeksher-Olin teoremasiga binoan, AQSh kapital talab tovarlarni 

import emas, eksport qilishi kutilardi. 

V.Leontyev  kashfiyoti  keyingi  yillarda  keng  aks-sado  berdi.  Turli 

mamlakatlar  iqtisodchilari  ―Leontyevning  o‗ziga  xos  firklari‖  mavzusida  bahs-

munozaralarga  kirishdilar.  Natijada,  tenglashtiruvchi  ustunlik  nazariyasi  yanada 

rivojlandi.  U  texnika  progressi  va  uning  taqsimotda  notekisligi,  iqtisodiy 

vositalarni  fermenli  emasligi,  ish  haqi  masalasida  va  boshqalarda  mamlakatlar 

o‗rtasidagi farqlarni o‗z ichiga oladi. 

G‗arb  tadqiqotlarida  xalqaro  savdo  muammolari,  shuningdek,  multiplikator 

(ko‗paytiruvchi) tashqi savdo nazariyasi ham keng yoyildi. Bu nazariyaga muvofiq 

tashqi savdo (ayniqsa, eksportda) milliy daromad o‗sish dinamikasi, bandlik hajmi, 

iste‘mol va investitsion faollikka samarali ta‘sir qiladi.  

Har  bir  mamlakatda  multiplikator  ma‘lum  son  bog‗liqligiga  qarab,  ma‘lum 

koeffitsiyent turida aks etishi va hisoblab chiqilishi mumkin. Boshlang‗ich eksport 

buyurtmasi  mahsulot  ishlab  chiqarishni  bevosita  ko‗paytiradi,  turgan  gap, 

buyurtmani  bajaruvchi  sohalarda  ish  haqi  ham  ko‗payadi.  So‗ngra  ikkilamchi 

iste‘mol sarflari harakatga keladi. 

Bevosita  ishlab  chiqarishni  joylashtirishga  oid  ilmiy  g‗oyalar,  dastavval, 

Germaniyada  yaratilgan.  Masalan,  nemis  mulkdori  Iogan  Genrix  Tyunen  XIX 

asrning  20-30-yillarida  o‗zining  qishloq  xo‗jaligi  tarmoqlarini  joylashtirish 

bo‗yicha  ilmiy  fikrlarini  maxsus  asarida  bayon  qildi  (―Изолированное 

государство‖  –  Alohida  davlat,  1826-y.).  Tyunen  g‗oyasining  asosiy  mohiyati 

yagona  shahar,  ya‘ni  iste‘mol  markazi  atrofida  qishloq  xo‗jalik  mahsulotlarini 

ma‘lum  tartibda  yetishtirishni  hududiy  tashkil  qilishdan  iborat.  U  bu  g‗oyani 

amalga  tatbiq  qilish  uchun  xo‗jalik  bilan  shahar  yoki  bozor  (uning  misolida  bu 

shahar  –  Meklenburgdagi  Rostok)  o‗rtasidagi  masofa,  qishloq  xo‗jalik 

---