Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya 37

 

4-BOB. IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA FANINING 

SHAKLLANISHI 

Reja: 

4.1. ―Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya‖ fanining shakllanish tarixi. 

4.2.  O‗zbekistonda  ―Iqtisodiy  va  ijtimoiy  geografiya‖  fani  ilmiy 

yo‗nalishlarining rivojlanishi.  

4.3.  Ishlab  chiqarish  kuchlarini  joylashtirish  va  hududiy  tashkil  qilish 

tushunchalari. 

4.4. Ishlab chiqarishni joylashtirishning klassik g‗oyalari. 

 

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

38 

 

Geografiya fanining rivojlanishi Antik davrga, mamlakatlar o‗rtasida hududiy 

(geografik) mehnat taqsimoti, ya‘ni har bir hududning o‗ziga xos tabiiy sharoiti va 

resurslari,  iqtisodiy  geografik  o‗rni,  xalqlarning  urf-odatlari  va  an‘anlari  asosida 

ma‘lum bir mahsulotlarni ishlab chiqarish va xizmatlar ko‗rsatishga ixtisoslashishi 

va  ular  o‗rtasida  tovar  ayirboshlash  jarayonining  shakllanishi  davriga  borib 

taqaladi. 

Mamlakatlar o‗rtasida hududiy mehnat taqsimotining shakllanishi geografiya 

fanlari tizimida dastlabki iqtisodiy geografik tadqiqotlarning vujudga kelishiga olib 

keldi.  Qadimgi  yunon  olimi  Strabon  o‗zining  17  tomlik  ―Geografiya‖  deb 

nomlangan  asarida,  aholining  hududiy  joylashuvi,  mamlakatlar  va  hududlar 

o‗rtasidagi tovar ishlab chiqarish va savdo-sotiq aloqalarini yoritgan. 

Ayniqsa,  milodning  V  asridan  XVII  asr  o‗rtalariga  qadar  bo‗lgan  davrda 

ishlab  chiqarish  kuchlarining  sezilarli  taraqqiyoti  (foydali  qazilmalardan  keng 

foydalanish, metall eritish, ip va shoyi gazlamalar to‗qish, gilam, qog‗oz va chinni 

buyumlar  ishlab  chiqarish,  shamol  va  suv  kuchidan  foydalanish,  kemachilikning 

rivojlanishi va dastlabki geografik kashfiyotlar, mamlakatlarning siyosiy, savdo va 

madaniy  markazlari  sifatida  shaharlar  rolining  ortishi,  fanning  taraqqiyoti,  ichki 

bozorning  shakllanishi)  hamda  davlatlar  o‗rtasidagi  savdo-sotiqning  rivojlanishi 

natijasida  sharqiy  yarimsharda  3  ta  yirik  mintaqaviy  savdo  markazlarining 

(Janubiy va Janubi-Sharqiy Osiyo, Yevropa – Venetsiya, Genuya, Ginza Ittifoqi va 

Yaqin  Sharq)  shakllanishi  xalqaro  bozorning  yuzaga  kelishi  uchun  shart-sharoit 

hozirladi. O‗z navbatida, kapitalning dastlabki jamg‗arilishi jarayoni, tabiiy fanlar 

ravnaqi, xalqlarning millat bo‗lib shakllanishi, Buyuk geografik kashfiyotlar, aholi 

migratsion  harakatlarining  boshlanishi,  xalqaro  savdoning  kuchayishi  xalqaro 

bozorlarning  yuzaga  kelishiga,  mustamlakachilikning  boshlanishiga  va  dastlabki 

iqtisodiy 

hamda 

iqtisodiy 

geografik 

qarashlarning 

ta‘limot 

sifatida 

mujassamlashuviga olib keldi. 

---