Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya 37

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

41 

 

soliq  va  askar  to‗plash  kabi  masalalar  bilan  shug‗ullangan  holda,  V.N.Tatishyev, 

ota-o‗g‗il  P.P.Semyonov  va  V.P.Semyonov  Tyan-Shanskiylar  faoliyati  bilan 

bog‗liq  bo‗ldi.  O‗sha  paytlarda  statistika  o‗z  qamroviga  etnografiya  va  harbiy 

geografiya  masalalari  hamda  savdo-sotiq  ishlari  bilan  shug‗ullanuvchi  tijorat 

geografiyasiga  doir  muammolarni  ham  olar  edi.  V.N.Tatishyev  (1686-1750) 

geografiya  fanini  ―sifat‖  jihatidan  3  ga  bo‗lgan:  matematik  geografiya  (ya‘ni 

hozirgi geodeziya va kartografiya), tabiiy geografiya hamda siyosiy geografiya. 

1830-yil  Britaniyada  turli  geografik  klublar  birlashuvi  asosida  Qirollik 

geografiya  jamiyati  (Royal  Geographical  Society)  vujudga  keldi.  Mazkur  jamiyat 

dunyo  haqidagi  tadqiqotlarni  va  geografik  ma‘lumotlarni  o‗zaro  almashish 

maqsadida tuzilgan edi.  

Shvetsiyada  geografiya  Britaniyaga  qaraganda  kechroq  rivojlandi.  Ilk 

marotaba  X.X.  fon  Shverin  1879-yilda  Lund  oliygohida  ―Geografiya‖  fanidan 

ma‘ruza  o‗qishni  boshladi.  1910-yilda  esa  Uppasla,  Gyoteborg  va  Stokgolm 

iqtisodiyot oliy maktablarida ham ―Geografiya‖ fanini o‗qitish yo‗lga qo‗yildi.  

Siyosiy  va  harbiy  geografiya  Rossiyada  XIX  asr  o‗rtalarida  vujudga  kelib, 

keng  tarqala  boshladi.  ―Siyosiy  geografiya‖  hamda  ―Harbiy  geografiya‖ 

tushunchalarini ham birinchi marta M.V.Lomonosov qo‗llagan edi. Bu yo‗nalishlar 

o‗z  obyekti  va  mohiyatiga  ko‗ra  bir-birlariga  juda  yaqin  turdosh  bo‗lib,  o‗zaro 

aloqadorlikda rivojlanib keldi. Rossiyadagi Ulug‗ Vatan va Qrim urushlari, boshqa 

siyosiy  voqealar,  Yevropa  mamlakatlaridagi  inqilobiy  o‗zgarishlar,  yangi 

davlatlarning  shakllanishi  va  yangi  ishlab  chiqarish  munosabatlarining  vujudga 

kelishi siyosiy va harbiy geografiyaning paydo bo‗lishiga zamin yaratdi. 

XIX  asrning  birinchi  yarmida  rus  harbiysi,  professor  P.A.Yazikov  ikki 

qismdan  iborat  ―Harbiy  geografiyaning  nazariy  tajribasi‖  mavzuida  asar  yozgan 

bo‗lsa,  shu  asrning  o‗rtalariga  kelib  harbiy  akademiya  bosh  shtabi  qoshida 

professor D.A.Milyutin (1816-1912) ―Harbiy geografiya‖ kafedrasini tashkil etdi. 

---