Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya 37

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

39 

 

Ma‘lumki,  Buyuk  geografik  kashfiyotlar  xalqaro  savdo  va  ilk  kapitalistik 

munosabatlarning  rivojlanishiga  sabab  bo‗lgan.  Bu  davrda  hududiy  mehnat 

taqsimotining  chuqurlashishi  va  jahon  xo‗jaligining  shakllanishi,  o‗z  navbatida, 

iqtisodiy geografiya fanining rivojlanishida muhim bosqich bo‗ldi. O‗sha davrlarda 

mamlakatlar  va  ularning  hududiy  birliklari  haqidagi  iqtisodiy  geografik  tavsif 

g‗arbiy  yevropalik  olimlarning  asarlarida  chuqur  talqin  etilgan.  Ayniqsa,  ilk 

geografik  bilimlarning  nazariy  jihatlari  mamlakatning  rivojlanishida  alohida 

ahamiyatga ega bo‗lgan iqtisodiy geografik o‗rin, yerning ustki tuzilishi, aholining 

tarkibi,  shaharlar,  siyosiy  tuzum  masalalariga  qaratilgan.  Ayni  paytda,  buyuk 

geografik  kashfiyotlar  natijalari  va  keyinchalik  mustamlaka  yoki  qaram 

mamlakatlarning  vujudga  kelishi,  dengiz  tadqiqotlarining  rivojlanishi  va  boshqa 

omillar  davlatlararo  savdo-sotiq  ishlarini  olib  borishda  tijorat  geografiyasining 

vujudga  kelishiga  sabab  bo‗ldi.  Bu  yo‗nalish,  dastavval,  eng  ko‗p  mustamlaka 

mamlakatlariga,  qulay  transport  geografik  mavqega  va  yuksak  dengiz 

kemachiligiga ega bo‗lgan Angliyada rivojlana boshladi. 

XVI  asr  va  XVII  asrning  birinchi  yarmida  texnika  taraqqiyoti  sanoatning 

rivojlanishiga,  transport  va  savdo  aloqalariga  kuchli  ta‘sir  qildi.  XVII  asr 

o‗rtalaridan  boshlab  Yevropada  fabrika  va  zavodlarning  ishlab  chiqarishda  bosh 

sohaga  aylanishi,  Angliyaning  jahon  iqtisodiyotida  muhim  o‗rin  tutishi,  milliy 

xo‗jalik  tizimlarining  baynalmilallashuvi  va  geografik  mehnat  taqsimotining 

chuqurlashuvi,  ishlab  chiqarishni  oqilona  joylashtirish  nazariyalarini  yuzaga 

keltirdi. 

XIX  asrning  70-yillari  va  XX  asr  boshlariga  qadar  bo‗lgan  bosqichda  yirik 

sanoat, zamonaviy transport va xalqaro bozorlar jahon xo‗jaligining shakllanishi va 

rivojlanishiga olib keldi. Bu bosqichda sanoatni oqilona joylashtirish – ―shtandort‖ 

nazariyalarining  yuzaga  kelishi  iqtisodiy  geografiyani  fan  sifatida  shakllanishi 

uchun shart-sharoit hozirladi. 

---