Iqtisodiyot fakulteti iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI
O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
IQTISODIYOT FAKULTETI
IQTISODIYOT NAZARIYASI KAFEDRASI
KURS ISHI


MAVZU: MODDIY RESURSLARDAN SAMARALI FOYDALANISH MASALALARI.
KURS ISHI


Bajardi: MuhiddinovN.M.
Tekshirdi:
Toshkent 2022
REJA

I.KIRISH ……………………………………………………...... 3

II.ASOSIY QISM …………………………………………………. 6

1. Korxonaning moddiy resurslari tarkibi va ularning turlari. …....... 6

2. Moddiy resurslardan foydalanish . …………………………….. 12
3. Moddiy resurslarni tahlil qilish. ………………………………....18

III.XULOSA ……………………………………………………….. 29

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ……………… 31

KIRISH KURS ISHINING DOLZARBLIGI. Ishlab chiqarishni tashkil etishning zaruriy sharti uning moddiy resurslari: xom ashyo, materiallar, yoqilg‘i, energiya, yarim tayyor mahsulotlar va boshqalar bilan ta'minlashdir. Moddiy resurslarni tejash uchun ishlab chiqarish ichidagi zaxiralarni izlash iqtisodiy tahlilning mazmunini tashkil etadi va tanlangan mavzuning dolzarbligini belgilaydi. KURS ISHINING MAQSADI. Ushbu ishning maqsadi korxonaning moddiy resurslaridan foydalanish, ta'mirlash ishlarini tahlil qilish tizimini har tomonlama o‘rganish va uni bozor sharoitida ratsionalizatsiya qilish bo ‘yicha takliflar ishlab chiqishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar hal qilindi: - Moddiy resurslardan foydalanishni tahlil qilishning nazariy va uslubiy masalalari o‘rganiladi; - Moddiy resurslarni oqilona boshqarish, korxona faoliyati samaradorligi va raqobatbardoshligini oshirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqildi. Tadqiqot ob'ekti - Kurs ishining tadqiqot ob'ekti mavzuga oid adabiyotlar , nazariyalari va respublikada faoliyat yuritayotgan korxonalarning ish faoliyati. Tadqiqot predmeti - korxonaning moddiy resurslaridan foydalanish. Ushbu ishning tadqiqot davri - 2021-2022- o ‘quv yili.
Kurs ishida ishlab chiqilgan moddiy resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish bo‘yicha takliflar korxonaning o‘ziga xos tashkiliy-texnik shartlaridan kelib chiqib, rentabellik va raqobatbardoshlikni oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar tizimini amalga oshirish imkonini beradi.
Moddiy xarajatlar mahsulot, ishlar, xizmatlar ishlab chiqarish xarajatlarining sezilarli qismini tashkil etadi. Shuning uchun korxonaning ishlab chiqarish dasturi zarur moddiy va energiya resurslari bilan o‘z vaqtida va to ‘liq ta'minlangandagina bajarilishi mumkin. Korxonaning moddiy resurslarga bo ‘lgan ehtiyojini qondirish ikki xil - keng va intensiv ravishda amalga oshiriladi. Birinchi usul moddiy resurslarni ishlab chiqarishni ko‘payishini o‘z ichiga oladi va qo‘shimcha xarajatlar bilan bog'liq. Korxonaning materiallar, xom ashyo, yoqilg'i, energiya va boshqa resurslarga bo‘lgan ehtiyojini qondirishning ikkinchi usuli ishlab chiqarish jarayonida mavjud zaxiralardan tejamli va oqilona foydalanishni o‘z ichiga oladi. Xom ashyo va materiallarni iste'mol qilish jarayonida tejash ularning ishlab chiqarilishini ko‘paytirishga tengdir.
Moddiy resurslarning ahamiyati, vazifalari va tahlil manbalari Mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etishning zaruriy sharti uni moddiy resurslar bilan ta'minlashdir: xom ashyo, materiallar, yoqilg'i, energiya, yarim tayyor mahsulotlar va boshqalar. Moddiy xarajatlar mahsulot, ishlar, xizmatlar ishlab chiqarish xarajatlarining sezilarli qismini tashkil etadi. Shuning uchun korxonaning ishlab chiqarish dasturi zarur moddiy va energiya resurslari bilan o‘z vaqtida va to‘liq ta'minlangandagina bajarilishi mumkin. Korxonaning moddiy resurslarga bo‘lgan ehtiyojini qondirish ikki yo‘l bilan amalga oshiriladi: ekstensiv va intensiv. Ekstensiv yo‘l moddiy resurslarni qazib olish va ishlab chiqarishni ko‘payishini o‘z ichiga oladi va qo‘shimcha xarajatlar bilan bog'liq. Korxonaning materiallar, xom ashyo, yoqilg'i, energiya va boshqa moddiy resurslarga bo‘lgan ehtiyojini qondirishning intensiv usuli ishlab chiqarish jarayonida mavjud zaxiralardan tejamkor foydalanishni ta'minlaydi. Xom ashyo va materiallarni iste'mol qilish jarayonida tejash ularning ishlab chiqarilishini ko‘paytirishga tengdir. Moddiy resurslarni tejash va undan oqilona foydalanish uchun ishlab chiqarish ichidagi zaxiralarni topishning eng muhim vositasi bu iqtisodiy tahlildir¹. Ushbu sohadagi vazifalari:
- korxonaning moddiy resurslarga bo‘lgan ehtiyojini baholash;
- moddiy-texnika ta'minoti rejalarining sifati va haqiqatini o‘rganish, ularning bajarilishini tahlil qilish va mahsulot hajmiga, uning tannarxiga va boshqa ko‘rsatkichlarga ta'sirini tahlil qilish;
- moddiy resurslardan foydalanish ko‘rsatkichlari dinamikasi va rejalarini amalga oshirish xususiyatlari;
- moddiy resurslardan foydalanish samaradorligi darajasini baholash;
- materiallardan foydalanishning haqiqiy ko‘rsatkichlarining rejalashtirilganidan yoki o‘tgan davrga tegishli ko‘rsatkichlardan chetlanishini aniqlaydigan omillar tizimini aniqlash;
- ko‘rsatkichlarning aniqlangan og'ishlariga omillarning ta'sirini miqdoriy o‘lchov;
- moddiy resurslarni tejash uchun ishlab chiqarish ichidagi zaxiralarni aniqlash va baholash va ulardan foydalanish bo‘yicha aniq chora-tadbirlarni ishlab chiqish.