Iqtisodiyot kafedrasi iqtisodiy ta’limotlar tarixi

Г) Ижтимоий меъёрли фойдалилик

Бозорда ҳар бир субъект ўзига керагидан ортиқча товарларини (субъект учун меъёрли фойдалилиги нисбатан катта бўлмаган) сотиш ва ўзи эҳтиёж сезган товарни (унинг меъёрли фойдалилигига нисбатан юқори) сотиб олиш юзасидан иш юритади. Кишиларнинг манфаатлари тўқнашади ва истеъмолчилар билан сотувчиларнинг субъектив баҳолаши ягона ижтимоий қийматни келтириб чиқаради. Агар бозорда фақат битта сотувчи (унинг учун сотилаётган товарнинг меъёрли фойдалилиги, масалан, 100 пул бирлигига тенг) ва битта (300 пул бирлигига тенг) харидор бўлса, унда нарх 100 дан 300 гача бўлган чегарада тебраниб туради. Лекин бозор иштирокчилари қанча кўп бўлса, бозор қиймати чегараси имкониятлари шунча кам бўлади (Эджуорт теоремасига мувофиқ).
Э.Бем-Баверк ўнта харидор ва саккизта сотувчи қатнашадиган от бозорини мисол қилиб келтиради. Ҳар бир харидор ўзининг юқори нарх чегарасига эга («ундан қимматига олмайман»), ҳар бир сотувчи эса - қуйи нарх чегарасига («ундан камига сотмайман»). 2-жадвалга қаранг. Бир от учун белгиланган нарх 120 пул бирлик бўлганда бозорда 10та харидор ва 2 тагина сотувчи қолади. Бунда талаб таклифдан ошиб кетади ва нарх албатта кўтарилади (харидорлар ўртасида рақобат натижасида). Агар нарх, масалан, 250 пул бирлиги даражасида ўрнатилса, унда бозорда 7 та сотувчи ва 3 тагина харидор қолади. Таклиф талабдан ошиб кетади. Энди сотувчилар ўртасида рақобат келиб чиқади, улар нархни пасайтира бошлайдилар. Нарх 215 пул бирлигидан сал пастга тушиши биланоқ, бу ерда сотувчилар билан харидорлар сони тенглашади (3-жадвал).


3-жадвал

Харидорлар