Iqtisodiyot” kafedrasi kurs ishi. Мавзу: Саноат корхоналарининг инвестицион фаолиятини оширишни иқтисодий механизми

3.2-расм. Тоғ-кон ва қайта ишлаш саноати бўйича барча молиялаштириш манбалари ҳисобидан асосий капиталга киритилган инвестициялар ҳажми (млрд.сўм)
Саноат корхоналарида иқтисодий ўсишини таъминлаш мақсадлари учун мамлакат иқтисодий тараққиётининг ҳозирги шароитида республика товар-технологик ихтисослашувидаги ишлаб чиқаришларни табиий ресурслар билан таъминланганлик ва экологик хавфсизлик талабларини ҳисобга олиб, стратегик истиқболда инвестицион ривожлантиришнинг қўшимча бозор рағбатлари тизимини яратиш зарур. Саноат корхоналарида иқтисодий ўсиш миллий иқтисодиётда сифат ўзгаришлари ва ишлаб чиқаришни технологик модернизация қилиш учун зарур инвестицион ресурслар билан таъминлашга лаёқатлидир.


Хулоса ва таклифлар
Мамлакатимизда саноат корхоналарининг инвестицион фаолиятини оширишда ўз инвестиция манбалари (корхонанинг ўз маблағлари) етишмаслиги кузатилади. Корхоналарнинг молиявий натижаларининг яхши бўлмаслиги замирида корхоналарнинг молиявий аҳволи ёмонлашади, натижада улар инвестицион фаолиятни оширишда ташқи молиялаштириш манбаларига эҳтиёж сезади.
Саноат корхоналарининг инвестицион фаолиятини оширишга маблағларни жалб қилиш шартларидан бири инвестицион ҳамкорлик соҳасида орттирилган тажрибани ҳисобга олган ҳолда инвестицияларнинг табиий оқимини кўпайтириш ҳисобланади. Бунинг учун мамлакатда инвестиция муҳити жозибадорлиги ва корхоналарнинг ички инвестиция имкониятларини оширишнинг зарур чоралари кўрилиши лозим. Бу эса корхонанинг инвестицион фаоллигига ижобий таъсир кўрсатади ва инвестицион фаолиятни оширишда ўзига хос механизм яратилишига замин яратади.
Саноат корхоналарини инвестицион фаолиятини оширишиқтисодий механизмида қуйидагиларга эътибор қаратиш лозим:
-саноат корхоналарида (мисол учун тўқимачилик корхоналарида) инвестицион фаолиятини оширишда жалб қилинган маблағлардан фойдаланиш механизмини яратиш;
- саноат корхоналарини инвестицион фаолиятини оширишга маблағлар жалб қилишда аънанавий усуллар билан бирга ноаънанавий усуллардан (мисол учун венчурли молиялаштириш) ҳам фойдаланишга кенг шароитлар яратиш;
- cаноат корхоналарида инвестицион лойиҳаларини молиялаштиришда инновацион воситаларини фойдаланиш ва уларни амалга ошириш.
Самарали ташкил этилган инвестиция фаолиятини ошириш иқтисодий механизмгина корхонанинг юқори самарадорлигини таъминлайди. Бу эса, бундай тизим корхонанинг олдига қўйилган мақсадларига эришишга ва уларни амалга ошишига ёрдам беради.
Саноат корхоналарининг инвестицион фаоллигини ошириш жараёни ва муаммоларини ўрганиш қуйидаги хулоса ва таклифларни чиқариш имконини берди:
1. Замонавий шароитда инвестиция фаолияти, биринчи навбатда, инвесторнинг саноат ишлаб чиқаришини модернизация қилиш ва барқарор иқтисодий ривожланиш учун шароит яратиш мақсадида хўжалик юритувчи субъектларни ривожлантиришга молиявий ресурсларни сарфлаш қобилияти билан боғлиқ бўлган инвестиция жараёнининг кўлами билан тавсифланади.
2. Таркибий ўзгаришларни амалга ошириш, янги илмий-техник асосда ишлаб чиқариш салоҳиятини шакллантириш ва жаҳон бозорида рақобатбардош позицияларни мустаҳкамлашнинг зарурий шарти иқтисодиётнинг барча даражаларида давлат томонидан тартибга солиш ва унинг барқарор ривожланишини қўллаб-қувватлаш зарурлигини олдиндан белгилаб берадиган юқори инвестицион фаолликдир.
3. 22 йирик саноат корхоналари раҳбарлари сўров натижалари респондентларнинг 90% ёки ундан ортиқ бир имкониятлар фойдаланиш даражасига эга эканлигини кўрсатди, респондентларнинг 82% етарли кейинги 6 ой ичида компания маҳсулотлари учун талаб билан боғлиқ сўров вақтида мавжуд ишлаб чиқариш қувватларини кўриб 14% етарли эмас деб ҳисоблашади.
4. Ускуналарни модернизация қилиш, энергия ва ресурс тежайдиган технологияларни жорий этиш, импорт ўрнини босувчи ва экспортга йўналтирилган маҳсулотларни ишлаб чиқариш, инновация марказини ташкил этиш, устувор лойиҳаларни амалга ошириш асосида ишлаб чиқариш соҳасини илғор ривожлантириш билан вилоят саноатини таркибий қайта қуриш зарурияти углеводород ва қишлоқ хўжалиги хом ашёсини қайта ишлаш, электр энергиясини ишлаб чиқариш учун янги ишлаб чиқариш қувватларини жорий этиш; нефт-газ комплекси ва миллий компаниялар буюртмаларини бажаришда машинасозлик корхоналарининг иштирокини кенгайтириш; ишлаб чиқариш тармоқларини модернизация қилиш, реконструкция қилиш ва кенгайтиришни таъминлайдиган асосий воситаларга ресурсларни жалб қилиш бўйича фаол инвестиция сиёсатини олиб бориш.
5. Ўзбекистонда саноатни ривожлантиришнинг устувор йўналишлари нефт ва газ саноати, машинасозлик, пахта саноати, нефт кимёси, экологик технологиялар ва қурилиш материаллари саноати ҳисобланади.
6. Ишлаб чиқариш саноати ҳали ҳам хусусий инвестор учун ёқимсиз бўлиб қолмоқда. Шу муносабат билан давлатнинг вазифаси ишлаб чиқариш саноатига хусусий инвестицияларни жалб қилиш учун қулай инвестиция муҳитини яратишдир.
7. Саноат корхоналарининг инвестиция фаолиятига асосий омилларнинг таъсирини тавсифловчи регрессия модели ҳисобланади. Ҳисоб-китоблар шуни кўрсатдики, инвестиция фаолияти 70% га асосий воситаларнинг амортизация даражасининг таъсирига боғлиқ; маҳсулотлар, товарлар ва хизматларни сотишдан олинган даромад; ишлаб чиқаришнинг рентабеллик даражаси; юқори малакали ходимларнинг улуши; солиқ имтиёзларининг умумий миқдори; хорижий корхоналар билан алоқаларнинг мавжудлиги.
8. Иқтисодий ва математик моделлаштиришдан фойдаланиш инвестициялардан фойдаланишни прогнозлаш ва оптималлаштиришга имкон берадиган иқтисодий моделни ишлаб чиқишга имкон беради. Маълумотларни экстраполяция қилиш асосида прогноз моделини ҳисоблаш натижасида тенденциянинг энг яхши шакли аниқланди. Олинган тенглама билан тавсифланган куч-ҳуқуқ тенденцияси вақт ўтиши билан ўзгаришларнинг мутаносиблигининг турли ўлчовлари билан жараёнларни намойиш қилиш учун жуда мос келади.
9. Иқтисодий дастаклардан фойдаланиш ташкилий чоралар билан тўлдирилиши керак. Тўғридан-тўғри ҳудудларда истиқболли лойиҳаларни қидиришда потенциал инвесторларга ҳам, хусусий инвесторни қизиқтириши мумкин бўлган инвестиция лойиҳаларини аниқлаш ва ривожлантириш бўйича корхоналарга ҳам хизмат кўрсатадиган ахборот-консалтинг марказларини яратиш керак.