“Iqtisodiyot va menejment” fakulteti «Buxgalteriya hisobi va audit» kafedrasi

II bob. «Uch tom» irrigatsiya tizim boshqarmasining asosiy vositalari 
hisobi va tahlili 
2.1. «Uch tom» irrigatsiya tizim boshqarmasining umumiy tavsifi va 
asosiy iqtisodiy ko„rsatkichlar tahlili. 
Quyi-Sirdaryo irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasining Uch tom 
irrigatsiya tizimi boshqarmasi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 
2003-yil 21-iyuldagi 320-sonli qarori hamda O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va 
suv xo‗jaligi vazirligining 2003-yil 29-iyuldagi 121-sonli buyrug‘i asosida tashkil 
etildi. 
Uch tom irrigatsiya tizimi havza boshqarmasi ( bundan keyin matnda «Bosh-
qarma») Quyi-Sirdaryo irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasining faoliyat 
ko‘rsatadigan tegishli xududidagi suv xo‗jaligi soxasidagi hududiy organi 
xisoblanadi. 
Boshqarma O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003-yil 21-
iyuldagi 320-sonli qarori hamda O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‗jaligi 
vazirligining 2003-yil 29-iyuldagi 121-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangach jami 278 
nafar xodim, shuningdek 12 nafar apparat xodimlaridan iborat yuridik maqomga 
ega bo‘lgan xududiy organ. 
Uch tom irrigatsiya tizimi boshqarmasi o‘z faoliyatida O‘zbekiston 
Respublikasi 
Konstitutsiyasiga, 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
qonunlariga,
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, 
O‘zbekiston Respublikasi Qishlok va suv xo‗jaligi vazirligi hamda Quyi-Sirdaryo 
irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasi hay‘at qarorlariga va buyruqlariga, viloyat 
hokimligi qarorlariga hamda boshqa qonun hujjatlariga, shuningdek mazkur 
Nizomga amal qiladi. 
Uch tom irrigatsiya tizimi boshqarmasi o‗zi faoliyat ko‗rsatayotgan suv 
havzasidagi yer usti suv resurslarini boshqarish va foydalanishni tartibga solishda 
yagona siyosat o‗tkazilishi uchun ma‘sul hisoblanadi. Quyidagilar boshqarma
asosiy vazifalari hisoblanadi: 

---

- irrigatsiya tizimi bo‗yicha suv resurslaridan maqsadli va oqilona 
foydalanishni hamda suvdan foydalanish qonun qoidalariga rioya etilishini 
ta‘minlash; 
- irrigatsiya tizimlari bo‗yicha suv resurslarini samarali boshqarish hamda 
tezkorligini oshirish; 
- irrigatsiya tizimi va suv xo‗jaligi inshoatlarining texnik ishonchliligini 
ta‘minlash; 
- irrigatsiya tizimini ishonchli foydalanishga tayyorlash va uni ishchi holatida 
saqlash; 
- olingan va yetkazib berilgan suv resurslarining aniq hisobini va hisobotini 
olib borish; 
- suv resurslarini iqtisod qiluvchi texnologiyalarini qo‘llash, suvdan 
foydalanish samaradorligini oshirish va ajratilgan mablag‘lardan, moddiy texnika 
resurslaridan, texnika jihozlaridan maqsadli foydalanish;
Boshqarma quyidagi funksiyalarni amalga oshiradi: 
- suvdan foydalanish rejalarini umumlashtiradi hamda Quyi-Sirdaryo 
irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasiga suv olish limitlari bo‗yicha takliflar 
kiritadi; 
- umuman havza, magistral kanallar, va irrigatsiya tizimlari bo‗yicha yer usti 
suv resurslarini boshqaradi, ulardan maqsadli va oqilona foydalanishni tashkil 
etadi, hamda birlamchi suvdan foydalanuvchilar bilan suvni oldi-berdi 
shartnomalarini tuzadi; 
- irrigatsiya tizimi bo‗yicha suv resurslarini boshqaradi, birlamchi suvdan 
foydalanuvchilarga ajratilgan limit va suvdan foydalanish rejasi asosida suv 
yetkazib beradi; 
- manbalardagi suv ta‘minotiga, ob-havoga va boshqa sabablarga ko‘ra hamda 
zaruriyat tufayli suv berish muddati o‗zgargan hollarda irrigatsiya tizimlari havza 
boshqarmasi bilan kelishilgan holda irrigatsiya tizimidagi suv limitlariga 
o‗zgartirishlar kiritadi; 

---

- suvdan foydalanishning bozor prinsiplarini va mexanizmlarini joriy etishni 
ta‘minlaydi; 
- irrigatsiya tizimi bo‗yicha suv resurslarini samarali boshqarishni nazorat 
qiladi, «O‘zsuvnazorat» inspeksiyasi bilan tuman Qishloq va suv xo‗jaligi 
bo‘linmalari bilan birgalikda suvdan limit bo‗yicha foydalanish tartibiga rioya 
etilishini nazorat qilishda qatnashadi; 
- irrigatsiya tizimi bo‗yicha alohida kanallar, inshootlar, iqtisodiyot 
tarmoqlari, tumanlar, birlamchi suvdan foydalanuvchilar bo‗yicha suvning oldi-
berdi hisobini va belgilangan tartibda hisobotini olib boradi, suv resurslari 
balansini ishlab chiqadi; 
- irrigatsiya tizimi, kanallar, manbalar, ma‘muriy tumanlar, iqtisodiyot 
tarmoqlari va suvdan foydalanuvchilar bo‗yicha «Suvdan foydalanish» bo‘limi 
haqida suv kadastrini yuritadi; 
- balansidagi irrigatsiya tizimini ishonchli foydalanishni amalga oshiradi, 
tizimni zarur miqdorda suv o‘lchash vositalari bilan jihozlash, ularning metrologik 
ta‘minotini tashkil etadi. suv resurslarini boshqarishda aloqa, avtomatika va 
telemexanikaning zamonaviy tizimini joriy etadi: 
- suvdan foydalanishning bozor prinsiplarini va mexanizmlarini joriy etishni 
ta‘minlaydi; 
Irrigatsiya tizimi boshqarmasi quyidagi huquqlarga ega: 
- o‘z vakolatlariga kiradigan masalalarni hal etish uchun zarur bo‘lgan 
materiallarni korxonalar, muassasalar va tashkilotlardan belgilangan tartibda 
so‘rash va olish 
- kelishish uchun unga taqdim etiladigan suv resurslarini boshqarish bo‗yicha 
qarorlar loyihalari yuzasidan xulosalar berish; 
- boshqa tizimlarda va ichki xo‗jalik gidromeliorativ tarmoqlarda ta‘mirlash 
ishlarini shartnomalar bo‗yicha bajarish; 
- suv xo‗jaligi tizimlaridan foydalanish qoidalari, suvdan limit bo‗yicha
foydalanish tartibi buzilganligi uchun aybdor shaxslarni tegishli javobgarlikka 
tortish to‗g‗risida belgilangan tartibda taqdimnoma kiritish; 

---

- suv xo‗jaligi sharoitidan kelib chiqib suv ta‘minotiga qarab suvdan 
foydalanuvchilarga irrigatsiya tizimlari havza boshqarmasi tomonidan o‘rnatilgan 
limit xajmini 10 foizgacha o‗zgartirish kiritish; 
- qonuni buzgan mansabdor shaxslarni javobgarlikka tortish bo‗yicha tegishli 
huquq idoralariga o‗z vakolatlari doirasida taqdimnomalar berish; 
- qonun hujjatlarida nazarda tugilgan boshqa huquqlarga egadir. 
Irrigatsiya tizimi boshqarmasining o‘z vakolatlari doirasida qabul qilingan
qarorlar joydardagi boshqaruv organlari, xo‗jalik yurituvchi subyektlar
shuningdek mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy 
hisoblanadi. 
«Uch tom» irrigatsiya tizimi boshkarmasi xizmat hududi bo‗yicha Jizzax 
viloyatida Arnasoy, Do‘stlik, Zafarobod, Paxtakor tumanlari va Forish tumanining 
―Ko‗ktepa‖ xo‗jaligi hamda Sirdaryo viloyatining Sardoba tumani va Oq-oltin
tumanining U. Nosir, Ulug‘bek, Bobur xo‗jaliklariga suv ta‘minoti bo‗yicha 
xizmat ko‘rsatadi.
Boshqarma tarkibida 5 ta bo‘lim mavjud: 
1. Do‘stlik - I-bo‘lim 
2. Arnasoy
- II-bo‘lim 
3. Zafarobod
- III-bo‘lim 
4. Paxtakor
- IV-bo‘lim 
5. Sardoba
- V-bo‘lim 
Tizim bo‘yicha 49 ta birlamchi va 3211 ta ikkilamchi suvdan 
foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatadi. 
Boshqarma tasarrufida 221,1 km sug‗orish tarmoqlari, 74 dona to‗siqli, 202 
dona suv chiqaruvchi, 13 dona suv tashlama va 206 dona suv o‘lchash inshootlari 
mavjud bo‘lib, ushbu sug‘orish tizimlari orqali Jizzax viloyatida 35 ta suv 
istemolchi uyushmalaining va 4 ta boshqa xo‗jaliklarning 118965 ga 
sug‘oriladigan maydonlarga suv yetkazib beradi. Shundan: