Iqtisodiyot va pedagogika universiteti nodavlat ta’lim muassasasi ekonometrikaga kirish fanidan

Masala
1-jadval
Tumanlar markazidagi shaharchalar aholisiga komunal va maishiy
xizmat ko‘rsatishning variatsion ko‘rsatkichlari

№	Shaxar va tumanlar	Jami shahar aholi-siga kommunal xizmat ko‘rsa-tish (mln. so‘mda)	Jami shahar aholi-siga maishiy xizmat ko‘rsa-tish (mln so‘mda)	shahar aholisi soni ming kishi	jon boshiga to‘g‘ri keladigan kommunal xizmatlar (ming so‘mda)	jon boshiga to‘g‘ri keladigan maishiy xizmatlar (ming so‘mda)	variatsiya koeffi-siyenti kommunal	variatsiya koeffi-siyenti maishiy
1	G‘uzor	3596,7	776,7	40	89,918	19,417	136,312	111,923
2	Dexqonobod	1037,2	442	22,6	45,894	19,558	20,614	113,45

3	Qarshi	3348	408,4	71,2	47,022	5,736	23,58	37,398
4	Koson	3389,7	896,6	117,4	28,873	7,637	24,119	16,649
5	Kamashi	2303,5	543,4	51,7	44,555	10,511	17,095	14,713
6	Kitob	1744,2	604,8	83,5	20,889	7,243	45,103	20,949
7	Kasbi	1432,5	180,8	59,8	23,955	3,023	37,044	67,003
8	Muborak	1558,4	237,2	56	27,829	4,236	26,864	53,772
9	Mirishkor	1004,6	242,9	37	27,151	6,565	28,643	28,351
10	Nishon	3078,6	718	68,3	45,075	10,512	18,461	14,73
11	Chiroqchi	1905,8	958,8	77,1	24,719	12,436	35,037	35,724
12	Shaxrisabz	7112,5	426,4	162,7	43,715	2,621	14,889	71,397
13	Yakkabog‘	1721,6	660,8	68,7	25,06	9,619	34,141	4,977
	jami				494,654	119,114
	o‘rtacha				38,05	9,163

1-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, viloyatimiz tumanlari markazidagi shaharchalar aholisiga ko‘rsatiladigan kommunal va maishiy xizmatlar 2010 yilda shaharchalar aholisining jon boshiga nisbatan ko‘rsatilgan kommunal xizmat o‘rtasidagi kvadratik o‘rtacha tafovut koeffitsiyenti 46,69%, mutloq o‘rtacha tafovut koeffitsiyenti 33,46% hamda variatsion kenglik esa 69,029ming so‘mni tashkil qilmoqda, bu ko‘rsatkichni aniqlaginimizda eng yuqori kommunal xizmat ko‘rsatish jon boshiga nisbatan G‘uzor tuman markazi shaharchasida ko‘rsatilgani aniqlandi.

2010 yil davomida kommunal xizmat ko‘rsatish 3596,7 mln so‘mni tashkil qilgan shaharcha aholisi 40 ming kishini tashkil qilgan. Bundan ko‘rinib turibdiki, jon boshiga to‘g‘ri keladigan kommunal xizmat 89,918 ming so‘mni tashkil qilmoqda, tuman shaharchasi aholisi soni kam bo‘lsa-da, jon boshiga to‘g‘ri keladigan bu ko‘rsatkichni boshqa tuman shaharchalariga nisbatan yuqoriligi sabablaridan biri elektr energiya ta’minoti va gaz ta’minoti ancha yuqoridir. Jon boshiga eng kam kommunal xizmat ko‘rsatish viloyatimizning eng gullab yashnagan makonlaridan biri Kitob tumanidir, bu yerda 2010 yilda umumiy kommunal xizmat ko‘rsatish 1744,2 mln so‘mni tashkil qilgan, tuman shaharchasi aholisi 83,5ming kishini tashkil qilgan ,bunda jon boshiga to‘g‘ri keladigan kommunal xizmat 20,889 ming so‘mni tashkil qilmoqda ,bu yerda aholi zich joylashganligi sababli kommunal xizmat ko‘rsatishni jon boshiga hisoblaganda juda kamligi ko‘rindi. Biz variatsiyadan foydalanganligimizning sababi shundaki, tumanlardagi aholilarga ko‘rsatiladigan kommunal xizmatlar o‘rtasidagi tafovut qay darajada ekanligi, xar bir shaharchada jon boshiga ko‘rsatilgan kommunal xizmatlarni o‘rtachaga nisbatan qay darajada ekanligi va bu tafovutni kamaytirish yo‘llarini aniqlashda foydalanishdan iboratdir. Tuman shaharchalar aholisining jon boshiga ko‘rsatiladigan maishiy xizmatni tahlil qilganimiz shuni ko‘rsatdiki, kvadratik o‘rtacha tafovut variatsiya koeffitsiyenti 57,2% ni, mutloq o‘rtacha tafovut koeffitsiyenti 45,47% ni hamda variatsion kenglik 16,94 ming so‘mni tashkil qilmoqda , eng kam jon boshiga to‘g‘ri keladigan maishiy xizmat Shahrisabz tuman shaharchasi aholisi 162,7 ming kishi, umumiy maishiy xizmat ko‘rsatish 426,4 mln. so‘mni tashkil qiladi. Bundan ko‘rinib turibdiki, jon boshiga ko‘rsatiladigan maishiy xizmat 2,6 ming so‘mni tashkil qilmoqda. Jon boshiga maishiy xizmat ko‘rsatish eng yuqori hisoblangan tuman shaharchasi bu Dehqonobod tuman shaharchasidir. Bu yerda 22,6 ming aholi yashaydi, umumiy maishiy xizmat ko‘satish 442 mln.so‘mni tashkil qilmoqda ,bu o‘z navbatida jon boshiga to‘g‘ri keladigan maishiy xizmat 19,56 ming so‘mni tashkil qilmoqda. Shu bilan bir qatorda o‘rtachaga nisbatan har bir tuman shaharchasi aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan, ko‘rsatiladigan maishiy xizmatlar farqini aniqlab chiqdik.

Tavsiya etiladigan adabiyotlar

Shodiyev T.SH. va boshqalar. Ekonometrika. – T.: TDIU, 2007. 35-38 bet.
Fandeyeva L.N., Lebedev A.V. Teoriya veroyatnostey. Uchebnoye posobiye. – M.: Eksmo, 2010. 17-33 str.
Ayvazyan S.A. Prikladnaya statistika i osnovi ekonometriki. Uchebnik. – M. YUNITI, 2007. 40-53 str.
Dougerti K. Vvedeniye v ekonometriku: Uchebnik. –M.: INFRA-M, 2005. 42-60 str.
Ishnazarov A.I., Nurullayeva Sh.T., Mo‘minova M.A. “Ekonometrika” o‘quv fani bo‘yicha ta’lim texnologiyasi. “Iqtisodiy ta’limda o‘qitish texnologiyasi” seriyasidan. –T.: TDIU, 2006. 62-74 bet.
Nazorat savollari.
Ekonometrik modellar qachon qo‘llaniladi?
Ekonometrik modellarni xususiyatlari nimalardan iborat?
Dinamik qatorlar deganda nimani tushunasiz?
Asosiy iqtisodiy-statistik tushunchalarni bayon qiling.
O‘rtacha miqdorlar va o‘rta chiziqli chetlanishni qanday ta’riflaysiz?
“Eng kichik kvadratlar usuli” ning mohiyatini tushuntirib bering.
Normal tenglamalar sistemasini yechish usullarini tushuntirib bering.
To‘g‘ri chiziq bo‘yicha eng kichik kvadratlar usuli yordamida tenglash qanday amalga oshiriladi?
Korrelyatsiya koeffitsiyenti nimani bildiradi va uni qanday hisoblanadi?
Determinatsiya koeffitsiyentining iqtisodiy ma’nosi nimadan iborat va u korrelyatsiya koeffitsiyenti bilan qanday bog‘langan?