«iqtisodiyotda yozuv texnikasi» fanidan

mablag‘; dastmuzd-ish haqi-maosh; savdopesha-savdogar-savdogarchilik, nafaqa-
maosh-harajat, 
bozurgon-bozorchi-savdogar, 
bay’ona-baho-qiymat-bay puli va 
boshqalar. 
Keyinchalik, ya’ni XX asrning 30-yillaridan keyin o‘zbek tilida, xususan, uning 
iqtisodiyot terminologiyasida ruscha-baynalmilal terminlarning qo‘llana boshlashi 
birinchidan, shu terminologiyaning boyishiga, ikkinchidan, sinonim terminlarning 
ko‘payishiga olib keldi. 
O‘sha davrda nashr etilgan darslik va lug‘atlarda, tarjima asarlarda ruscha-
baynalminal terminlarning qo‘llanishi natijasida sinonim va variantdor terminlar paydo 
bo‘ldi. Masalan: rasxod-daromad, kommirchiski banka-tijorat banki, peshaki aqcha-
avans-bo‘nak, maliyat-nalog-soliq, podshahlik bankaxanasi-davlat banki, boxgaltir-
buxg‘altir-buxgaltir, blanka-bulanka-blank, banka-bank-bank, berja-birja, priskurant-
preyskurant, veksil-veksel, patent-patitt, kridit-kredit, budjet-byudjet va b. Aytilganlardan 
sinonimiya va variantdorlik faqat terminologik tizimlar taraqqiyotining ilk 
bosqichigagina xos ekanu, hozirgi terminologiyada bu hodisa aytarli yo‘q, degan 
xulosaga kelmaslik kerak, albatta. To‘g‘ri, vaqt o‘tishi bilan o‘zbek iqtisodiyot 
terminologiyasi rivojlana va silliqlana borib, ma’lum darajada sinonim terminlardan xoli 
bo‘ladi. 
O‘rni kelganda shuni aytish kerakki, sinonimik terminlar bilan umumadabiy 
tildagi sinonimiya tushunchalari o‘rtasida katta farq bor. 
Sinonimiya nutqning badiiy, publitsistik uslublari uchun juda qo‘l keladi, yozma 
va og‘zaki nutqni bir xil takrorlardan ozod qiladi. Biroq, bunday sinonimiya 
terminologiya uchun foydasiz bir holdir. Sinonimiya terminlar, birinchidan, kishi 
xotirasiga ortiqcha yuk bo‘lib tushadi, chunki ko‘plab tushunchalarni o‘zlashtirish bilan 
1
Dànilenko’ V.P. Russkàya terminalogiya, M., 1996, s.74. 

---

birga ularni anglatuvchi yanada ko‘p terminlarni eslab qolishga to‘g‘ri keladi, 
ikkinchidan, ularning mavjudligi natijasida ma’no jihatdan bir-biridan farqlanish xavfi 
tug‘iladi.
Terminologiyada, jumladan iqtisodiyot terminologiyasida sinonimiya xilma-xil 
ob’ektiv va sub’ektiv sabablar natijasida yuzaga keladi. Yuqorida terminologik 
sinonimiyani keltiruvchi uch holat, binobarin, terminologik sinonimiyaning uch 
ko‘rinishi haqida V.P. Danilenkoning fikrini keltirgan edik. Ana shu uch holatni 
terminologik sinonimiyani, shunda ham lug‘aviy (leksik) sinonimiyani vujudga 
keltiruvchi ob’ektiv holatlar deb ko‘rsatish mumkin. Bu jarayonda sub’ektiv holat esa, 
ko‘pincha, ayrim mualliflar va tarjimonlarning termin yaratishda u yoki bu affikslarni 
o‘rinsiz qo‘llanishi, birikma terminlar tarkibiy qismlarini tanlashdagi xatolaridan iborat 
bo‘lib, bunday intilishlar natijasida grammatik sinonimlar-variantlar yuzaga keladi. 
O‘zbek iqtisodiyot terminologiyadagi sinonimiyaning xilma-xil ko‘rinishlarini 
bartaraf etish uchun quyidagilarni amalga oshirish lozim. 
Lug‘aviy (leksik) sinonimiya. 
O‘zbek iqtisodiyot terminologiyasida tez-tez uchrab turadigan bu xildagi 
sinonimiyani, o‘z navbatida, yana bir necha guruhlarga bo‘lish mumkin: a) asli o‘zbekcha 
(umumturkiy) so‘zlarning o‘zaro sinonimiyasi; b) shunday terminlar bilan fors-tojikcha 
yoki arabcha, yohud ruscha-baynalmilal leksemalarning sinonimiyasi. Biroq, bu o‘rinda 
masalani biroz umumlashtirish maqsadida, asli o‘zbekcha, fors-tojikcha hamda arabcha 
terminlarning o‘zaro sinonimiyasini bir guruh deb hisoblab, ana shu guruh bilan ruscha-
baynalmilal leksemalar sinonimiyasini ikkinchi guruhga ajratdik. 
O‘zbek tili lug‘aviy tarkibining asosini tashkil etuvchi asli o‘zbekcha, fors-
tojikcha, arabcha leksemalardan iborat iqtisodiy terminlar sinonimiyasini darslik va 
qo‘llanmalarda, lug‘atlarda va boshqa manbalarda bot-bot uchratib turish mumkin. 
Fikrimizning dalili uchun ayrim misollarni keltiramiz: foydaxo‘r-chayqovchi, nazoratchi-