«iqtisodiyotda yozuv texnikasi» fanidan

tekshiruvchi, xaridor-buyurtmachi, qarzdor-nasiyador, xaridor-mijoz, pul-aqcha, bitim-
shartnoma, chorakor-koranda, daromad-kirim, harajat-chiqim, sarf-harajat-chiqim, 
sarmoya-mablag‘, mezon-o‘lchov-belgi, boshqarma-mahkama, uyushma-birlashma, 
ustama-qo‘shimcha. Yana quyidagi misollarga e’tibor beraylik: 
Bozordagi har bir bitimda bir-biriga bog‘liq 
ikki xil aloqani ko‘rish juda muhim-dir (Iq. 
N,67). 
Ishga yollash shartnomasini diqqat bilan 
kuzatganda bir qator belgilari ko‘rinadi 
(Iq.N.,161). 
Daromadlar (foyda) yoki boshqa soliqqa 
tortish 
ob’ektlarini 
yashirin 
hollari 
aniqlanganda qonun hujjatlariga muvofiq 
surishtiruv o‘tkazish. (Moliya, 48-b). 
Firma ishidagi rejalashtirishda mahsu-
lotning uch turi farqlanadi... –firma uchun 
yangi, lekin bozor uchun yangi bo‘lmagan 
tovar (Iq.N, 114). 
Korxona o‘z mahsulotini sotadigan baho 
bilan uning tannarxi o‘rtasidagi farq 
korxonaning sof daromadini tashkil qiladi. 
(IN, 144). 

---

Iste’molchi (xaridor) . . . endi bozor 
iqtisodiyot sharotida ishlab chiqaruvchi 
emas, balki iste’molchi (xaridor) o‘z izmi-
ni o‘tkazadi. (BINA, 50-b). 
Aslida o‘zbekcha-fors-tojikcha yoki arabcha leksemalar qatoriga bir asosli (tub 
yoki yasama) terminlar bilan birikma terminlarning ham sinonimik munosabatga ega 
bo‘lishi mumkinligini quyidagi misollar tasdiqlay oladi: savdogar-ishbilarmon vositachi, 
daromadlik-daromad keltirish, moliya-pul mablag‘i, tushim-savdodan tushgan pul, 
vakolatnoma-ishonch qog‘ozi, omonatchi, omonat pul qo‘yuvchi, korchalon-olg‘ir 
sanoatchi, foyda-tekin daromad, nafaqa-yordam puli, iste’molchi-iste’mol qiluvchi, 
yakanchi-mayda savdogar, xaridor-sotib oluvchi, mulkdor-mulk egasi. 
 
Mazkur pulga tovarlar va xizmatlar sotib 
olingach, 
u 
firmaning 
pul 
tushumiga 
(daromadiga) aylanadi (IK,295). 
Bozor iqtisodiyotidagi daromadlar 
tengsizligining ikki jihati bor (Iq. 
N, 437). 
Terminlarning bu xildagi sinonimiyasini birinchi navbatda, ularning umumadabiy 
tilda bab-baravar ishlatilayotganligi bilan izohlash mumkin. Chunki, bunday sinonimik 
qatorni hosil qiluvchi terminlar asli o‘zbekcha, fors-tojikcha yoki arabcha bo‘lishidan 
qat’iy nazar, asrlar davomida umumxalq tilida ishlatilib kelingan. Shuningdek, mazkur 
terminlar ishlatilgan tillarda so‘zlashuvchi xalqlar uzoq yillar davomida yonma-yon, 
hatto aralash holda yashaganligi yoki yaqin aloqada bo‘lganligi tufayli ham ayrim shu 
turdagi sinonimiyaning turg‘unlashuviga olib kelgan, deb hisoblaymiz. 
Sinonimik terminlar hosil bo‘lishining sabablaridan yana biri o‘zbek tilida 
avvaldan qo‘llab kelingan lug‘aviy birlikning ruscha-baynalmilal terminlar bilan parallel 
qo‘llanishdadir. Muayyan bir tushunchani ifodalash uchun bir vaqtning o‘zida ham 
milliy, ham baynalmilal terminlardan foydalanish nafaqat o‘zbek iqtisodiyot 
terminologiyasi uchun, balki barcha tillarning terminologik tizimlari uchun ham umumiy 
holat hisoblanadi. Shuning uchun sinonimiyaning bu turini ham birdaniga bartaraf etib 
bo‘lmaydi. 
Milliy (o‘zbekcha) va baynalmilal iqtisodiy terminlarning lug‘aviy sinonimik 
qatorida ham yuqoridagiday holatni, ya’ni, birinchidan, bir asosli (tub yoki yasama) 
terminlar doirasida ham mavjud ekanligini quyidagi misollar bilan dalillash mumkin: 
islohot-reforma, soliq-nalog, iqtisodiyot-ekonomika, iqtisodchi-ekonomist, ruxsatnoma-
litsenziya, qarzdor-debitor, mablag‘-kapital, vositachi-distribiter, foiz-protsent, qarz-
kredit, hisobchi-buxgalter. Mazkur tovarlarning o‘rinbosari qanchalik ko‘p bo‘lsa,