Iqtisodiyotimizda so‘nggi yillarda Vazirlar Mahkamasining 13 fevral 2009-yildagi majlisida ta’kidlaganidek

Dizel` yonilg’i

Dizel` yonilg’isining asosiy sifat ko’rsatkichlaridan biri uning alangalanuvchanligi bo’lib yonilg’ining ut oldirish manbai siz alangalanib ketaolish qobiliyatini ko’rsatadi va unga setan soni bilan baxr beriladi. Setan soni laboratoriya qurilmasida bir silindrli motor vositasida sinalayotgan yonilg’i namunasining uz-uzidanalangalanish xaR°Ratinietalonyonilg’i bilan tak;xoslab aniqlanadi. Ikki uglevodorod: setan yokig eksadekan (S16N34)dan (uninguzidan uzialangalanish Haroratini 100deb Xabulshuning dekuzidan-uzi alangalanish harorati nol` bo’lgan a metil-naftalin(SiN10)dan iborat aralashma etalon yonilg’i sifatida ishla-

tiladi.Son jixatidan naftalindan iborat aralashmada gi setanning xajmiy foiziga baravar bo’lib, uz-uzidan alangalanishi jixatidan shu yonilg’iga baravar bo’lgan shartli birlikka setan soni deyiladi. Masalan, sinalayotgan yonilg’i uzini 45 foiz setan va 55 foiz a — metilnaftalindan iborat aralashma singari tutsa, shu dizel` yonilg’ining setan soni 45 ga teng bo’ladi. Setan soni ko’paygan sari dizel` yonilganing uz-uzidan alangalanish harorati pasayib boradi (47-rasm). Setan soni motorning engil va puxta ishga tushishiga, yonish bosimiga, yonilganing solishtirma sarfiga va boshqa ko’rsatkichlarga ta`sir etadi. Setan soni balandroq yonilgadan foydalanish natijasida yonilga tulikq yonib bitmay tutun ko’proq chiqadi va motorning kuvvati pasayib ketadi. Enilga-havo aralashmasining xrsil bulish sifati va uning tuliq yonib bitishi, chiqaziladigan gazning tutunligi, motor ishining boshqa ko’rsatkichlari, shuning­dek ut keltirilganda yonuvchi aralashmaning ut olish harorati dizel` yonilganing fraksion tarkibiga boglikq bo’ladi. Ut olish haroratini aniqlayotganda yonilga yopikq tigelda kizdiriladi va yuziga dam-badam ut oldirish lampochkasi tutib turiladi. Ut olish harorati yonilganing ishlatish, tashish va saqlash uchun utdan xavflilik darajasini ko’rsatadi. Krvushoklik muhim foydalanish xossasi bo’lib, dizel` yonilganing xarakatchanligini (ya`ni kuch ta`sirida jilish chogada suyuqlik zarralarining bir-biriga ko’rsatadigan qarshiligini), uning tuzgatilish darajasi va yonilg’i aralashmasining bir jinsliligini belgilaydi. Krvu­shoklik pasayganida yonilga xaddan ziyod tuzgab, ora-liklardan sirkib chiqadi, purkash bosimi pasayadi, uning moylash xossasi yomonlashadi va, aksincha, krvushoklik ortganida yonilganing kuvurlardan utib borayotganida qarshilik ortadi, uni tuzgatish va aralashmalar xrsil qilish jarayonlari yomonlashadi, yonilg’i tula yonib bitmaydi, uning sarfi ortadi.

4.