Iqtisodiyotimizda so‘nggi yillarda Vazirlar Mahkamasining 13 fevral 2009-yildagi majlisida ta’kidlaganidek

Tovar neft` mahsulotlarining tasnif va vazifalari

Yokilgi va neft` moyi neftni qayta ishlashning eng muhim maxsullaridir. Neft` yokilgi vazifasiga kura ikki asosiy guruxga: motorlarda yoqiladigan motor yoqilg’i yoki tiniq yokilgiga xamda bug krzonlarining utxonalari, sanoat va uy pech` kurilmalarida ishlatiladigan krzon-pech` yoqilg’isi krzonxona, gaz-kuvuri va maishiy yoqilgilarga bo’linadi.

Motor yokilgi motorning turiga qarab ichdan yonar motorlarda ishlatiladigan karbyurator va dizel` yokilgisiga xamda havo-reaktiv motorlarining yokilgisiga bo’linadi.
Neft` mahsulotlarining xossalari mashina va mexa-nizmlarning konstruksiyasiga xamda ular ishining texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlariga ta`sir etadi. Shuning uchun xam foydalanilastgan zamonaviy texnikaning puxtaligi, ko’pga chidashi va tejamliligi ishlatilayotgan neft` mahsulotlarining sifatiga bogliq bo’ladi. Mam-lokatimizda karbyuratorli motorlar keng tarqalgan bo’lib, ular xam engil avtomobillarda va ko’pchilik yuk avtomobillari xamda avtobuslarda ishlatiladi. Ular uchun benzin — engil aromatiq naftenli va parafinli uglevodorodlarning aralashmasi asosiy yoqilg’i bo’lib xizmat kiladi. Bu uglevodorod tarkibida urtacha molekulyar massasi 100 ga yakin 4 tadan 10 tagacha uglerod atomi bo’ladi. Benzin tarkibida uglerod (85 foiz) va vodorod (15 foizcha), shuningdek kislorod, azot va oltingurt bo’ladi. Benzin — rangeiz yoki bir oz sarg’ish suyuqlik bo’lib o’ziga xos hidi bor, zichligi 0,70—
0,78 g/sm . Uning ut olish harorati—40°S dan past, kotish harorati ESa —60°S dan past. Benzin sg, smola va boshqa materiallarning erituvchisi sifatida xam ishatiladi. Bsnzinning asosiy sismi bevosita xaydash va katalitik kreking usuli bilan olinadi. Avtomobil` benzinlarining xossalari, yonish issikligi, detonasion chidamliligi, fraksion tarkibi, kimyoviy turgunligi, korroziyaga chidamliligi, tarkibidagi oltingugurt va boshqa aralashmalariga qarab tavsiflanadi.

2. 
   Benzin. Asosiy tavsiflari va markalari
   

Yonilg’i sifatida bsnzinning eng muhim tavsiflaridan biri uning detonasion chidamliligidir: benzinning detonasion chidamliligi kancha yukrri bulsa, motor shunchalik samarali ishlaydi. Yonilg’i aralashmasining sikilish darajasi kutarilishi bilan motorning kuvvati va foydali ish koeffisienti kutariladi. Motor silindri tula xajmining yondirish kamerasi tula xajmiga bo’lgan nisbati sikilish darajasi bo’lib u karbyuratorli motorlar uchun 4 bilan 10 mikrsida bo’ladi. Ammo muayyan sikilish darajasida yonilg’ining me`yoriy yonishi buzilib dstonasion yonish boshlanib ketadi va u motor silindrida alanga frontining tarkrtish tezligini birday oshirib yuboradi (25—35 m/s dan 1500—2000 m/s gacha kutariladi) va yonilg’i aralashmasini portlatadi. Shu paytda xrsil bo’lgan portlash tulkrii porshen` va silindr devorlariga urilib dirillash va taqillashni vujudga keltiradi, yonilg’i chala yonadi, quvvat pasayib ketadi va motorning asosiy krsmlari barvakt eyiladi, buziladi. Turli benzinlar uchun detonasiya turlicha sikilish darajalarida boshlanadi. Yoqilgi aralashmasida uglevodorodlarning oksidlanish maxsullari bo’lmish pe-roksidlarning hosil bulishi detonasiyaning asosiy sababchisidir.

3.