Isayeva Guli Parpiyevna ijtimoiy pedagogika 60110100- pedagogika va psixologiya

2.Maktabdan tashqari vaqtni to`g’ri tashkil etishda ijtimoiy pedagogning o`rni. Tengqurlar jamoasi va bolalar submadaniyati.
Ijtimoiy pedagog uchun bolaning har xil oylavaiy va ijtimoiy gruxlardagi sharoiti haqida aniq va to’liq ma`lumotlarga ega bo’lishi juda ahamiyatli Pedagogik diagnostika – o’qitish va tarbiya jarayonida bolani, o’quvchilar, jamoasini ta`lim – tarbyaning asosiy funktsiyalarini effektiv amalga oshirish maqsadida ularga (individual`) yakka va differentsial (maxsus) munosabat qilish uchun o’rganishni talab qiladi. Bolashaxsni o’rganishni pedagoglar pedagogik jarayon (borishida) borasida pedagogik usullardan foydalangan holda olib boradi.
Mutaxasislarni bu masalada bolaning savadligi, maktabta ta`lim olishga qobiliyati haqiqiy bilim qobiliyati va ko’nikmalari darajasi qiziqtirad. Ular bolani o’quvishlarining ob`ekti va maktab uchun ahamiyatli psixik funktsiyalari tamonidan keng o’rganadi.
Ijtimoiy pedagog o’z ishlarida belgili: bola shaxsni o’rganish uning kamchiliklarinigina topishga emas uning qanday mumkinchiliklarga (rezervlarga) ega ekanligini «yashirin potentsiallarana (ahil, uqub, qobiliyat, jismony va erk kuchlarini) ochishga qaratilgan pedagogik talablarni ham hisobga olish zarur».
Pedagogik diagnostika stamulik (manfaatdorlik) xarakatga ega bo’lishi, bolani ish – harakat va ijtimoiy munosabatlar borasida (haqida) o’rganish va bu o’rganish bolaning o’ziga qarshi qaratilgan bo’lmasligi lozim. Faqat bir metod yordamida o’rganlgan faktlar bo’yicha bola haqida xulosaga kelishda to’shri emas, o’zining koʻrsatkichlari bilan solishtirib o’rganish pedagogik diagnostikaning bosh maqsadi bo’lishi shart.
Ijtimoiy pedagogik diagnostika pedagogik faktorlarning effektivligini oshirish maqsadida ijtimoiy psixik, pedagogik ekologik va ijtimoiy faktorlarining shaxs va sotsiumga bo’lgan ta`sirini maxsus o’rganish jarayoni u mazmuni va asosiy maqsad bo’yicha pedagogik analaiz o’tkazish metodikasi bo’yicha ijtimoiy va psixik tadqiqotlarga juda yaqin.
Ijtimoiy pedagog diagnostika ob`ekti bolaning shaxs sifatida shakillanishiga o’zaro ta`sir qiluvchi mikromuhitda rivojlanuvchi bola shaxsi va shu muhitning ayrim sub`ektlari fani ijtimoiy ideologik chinlik, ijtimoiy pedagogik diagnostikaning fani va ob`ekti uning mazmunini aks ettiradi. Ijtimoiy pedagogik diagnostika ishlari qo’ydagi tuzulishga ega.
Bolaning xulq-atvori va ish – harakatlaridagi kamchilklarning konstatatsiyasi.
1. Boladagi shu kamchiliklarning sababini tushinish, har bir sharoitni analizlash.
2. Yishilgan materiallarni analiz qilish yo’li bilan nima ishlash kerak ekanligining daslabki gipotezasiga (tasavvuliga) erishish.
3. Gipotezaning to’shriligini tekshirib ko’rish uchun qo’shimcha materiallar yiїish.
4. Ish gipotzaning yilgan materiallarini analiz qilish orqali tekshirib ko’rish.
5. Gipoteza tasdiqlanmasa hamma ishlarini takrorlash.
Ijtimoiy pedagogik tamondan tarbyasi qiyin bolalar diagnostikasi – ijtimoiy pedagogik tomonidan tarbiyasi qiyin bolalar deganda o’z yoshiga xos sub`ektiv faktorlarning to’liq shakillanishi, rvojlnishida nuqsonlarning bo’lishi nazarda tutiladi. Bolalarda bunday sharoitlarning uchrashi uning normal` rivojlanishi uchun qulay sharoitlar yaratilmasligi ijtimoiy mikromuxtning teskari ta`sir qilishi ya.b.larga boshliq bo’lishi mumkin. Bolaning past o’qishi, tarbiyasizligi, o’zini – o’zi boshqara olmasligi ijtimoiy tomondan qiyin tushinchaga kiradi. Bu maktabkacha yoshdagi bolalarning o’yin qobiliyatining aktivligining pastligi bo’lsa, kichik maktab yoshi bolalarida o’qishga intilishning bo’lmasligi, darsga qatnashmaslik o’qishning foyda ziyonini tushunmasdan ulgurmaslik va yana boshqalar. Bolalarda uchraydigan ijtimoiy pedagogik aspektlar o’zaro boshliq va bir – biriga ta`sirchan hodisalar. Bolaning savodsizligi ishining kelishmovchiligi, o’rgatilmagani singari, nuqsonlar bilan bir qatorda ijtimoiy etik xarakterdagi bilmlarni bilmasligi uning ijtimoiy rivojlnishida referent gruxlarda o’rganishida kata to’siqlar va qinchiliklar tushiladi. Oyla tarbiyasidagi kamchiliklarga bola boshcha va maktab tarbiyasida ketgan kamchiliklar qo’shilib bolani «qiyin bolaga» aylanishininig tashqi sabablarini quraydi. Bolaning «qiyin bola» bo’lib rivojlanishida bolalarning yakka psixofiziologik va shaxsiy ayirmachiliklari, genotki salomatligi, ichki pozitsiya o’zi tanlagan mikromuhitga moslashuvchi aktivlgi va yana boshqalarning ham ro’li juda kuchli.
- Ijtimoiy tarbiyani tashkil qiluvchining tamoiyllari:
- Shaxsning ijtimoiy oʻzaro ta`sirida uning xayotiy munosabatlarining baxoli shakllanishida konfliktli va krizisli sharoitlarini bartaraf qilishga individual yordamlashish.
- Insonning uzini va uning yaqin mikromuxitini jismoniy, psixik va ijtioiy
tomonidan shaxsning individual yaratuvchangligining shakllanishini guruxli
(jamoa) qullash.
Xar bir bola va katta odamning jamiyatda loyiq turmush kechirish xuquqini
uning jismoniy va aqliy rivojlanishidan, ijtimoiy statusidan (maqomidan) mustaqil jamiyat muxofaza qilish (qurgash).
-Berilgan mikro-muxitni saqlash xaqida Amaliy gamxurlik:
- Xar tomonlama ijtimoiy tomonidan mumkin faoliyatini boʻlgan guruxli va boʻsh vaqt (ishchangligini) jismoniy, bilish, individual-yaratuvchanglik tashkil qilish.
- O’sib kelayotgan insonning muvaqqiyatlar sub`ektlik oʻzaro ta`sirini qurchagan ijtimoiy madaniy kenglikda (doirada) ta`minlash va qullab -quvvatlash.
- Shaxsning oʻziga mustaqil faoliyatining ijtimoiy tajribasini va kontakt guruxdagi va oʻziga musal munosabatini tashkil qilish orqali javobgarli oʻzini-oʻzi tashkil qilishga shaxsiy xayotini oʻzini odob-axloqlilikga oʻzi qurishga tayyorligini ta`minlash. Jismoniy tuzalish, jonning qisilishi, shaxsiy xayotdagi yoʻqotish va krizislarga qaramasdan shaxsiy obroʻni, sezgisini va oʻziga, atrofidagi odamlarga xurmatini saqlagan xolda insonning yashashi mumkin boʻlgan turmush sharoitlarini mikromuxitda tuzishga yordamlashishi.
- Ijtimoiy pedagogikaning mexnati psixologiyaning uch bazali kategoriya
faoliyat, munosabat(ijtimoiy pedagogikaning oʻzaro ta`siri) va insondan kelib chiqishi kerak.
Ijtimoiy pedagogika kompleks ishlari quyidagi misollar asosida quriladi:
- Maktabni ma`naviyati bosim boʻlgan maktabdan ruxiy madaniyat maktabiga, oʻqitish maktabidan tarbiya maktabiga aylantirish.
- Insonga yoʻnaltirilgan maktabni bolaga gumanistlik shaxsiy munosabatni, ota-onalar Bilan munosabatlarni tuzish.
- Bolalar bogʻchalari oila va maktablarning uyumlashganligi ularning oʻzaro ta`siri va birga ishlashini ta`minlash.
«Ijtimoiy pedagogikaning» faoliyatni boshqarishda yoshiga qarab munosabatda boʻlish, xar bir guruxning xususiyatini va mumkinchiligini, gurux va jamoalarning ijtimoiy psixologik imkoniyatlarini xisobga olib shaxsning maqsadga yoʻnalgan rivojlanishini ta`minlaydi. Shaxsiy tamoyil raxbarni pedagog va tarbiyalanuvchining ijtimoiy birga ishlashini borishida tarbiyalanuvchiga munosabatda shaxs, oʻzi rivojlanadigan talabini va motivlarini psixikasi va xulq-atvorining rivojlanishidagi irkilishlar va deformatsiyalarni psixologik diagnostika qilishga asoslangan paytda tarbiyalash tarmoqlari.
-Tartibsizlik qilgan o’spirimlarni jazolash tarmogi . Bu tarbiyalikning oldini olish
amaliyoti kriminal tarmoqqa emas, balki bolalar va oʻspirimlarning kundalikli turmush tarmogiga umumiy yunaltrish tamoyilining amalga oshishishini, ya`ni asosiy kuch solishlarini oila, o’quv oʻrinlari, oʻspirimlarning kichik guruxdagi tarbiya ishiga oʻtgazishni anglatadi. Yordam koʻrsatish turlari yoshi etmaganlar va ota-onalarning nomisini, obruyini, uzini baxolashini va o’zaro xurmatini kamsitmasligi va ota-onalarni nokulay sharoitga tushurmasligi kerak.
Ijtimoiy, xuquqiy va pedagogik –psixologik va tibiyi yordamni bolalar va oʻspirimlarga koʻrsatishni tashkil qilishda va ish olib borishda quyidagi toyillardan kelib chiqadi.Bilim berish faoliyatining tabiyatga yaqinlik (iroda) tamoyili tabiyi va ijtimoiy protsesslarni ilmiy asosda tushinishga tabiyat jamitchi va shaxsning rivojlanishining umumiy qonunlari bilan mosga asoslangan boʻlishini anglatadi.
Madaniyatga yaqinlik tamoyili bilim faoliyatining madaniyatining umumiy
insoniylik baxoliligiga asoslanishini konkret milliy va diniy madaniyat qadriyatlariga va normalariga muofiq tuzilishini, umuminsoniylikka qarshi kelmaslikka asoslanganligini anglatadi.
Mikromarkaz faoliyatining tamoyillari:
-bola va uning oilasi bilan ish olib borishda shaxsiy yoʻnaltirish usulini qoʻllanish.
- bola va uning oilasining rivojlanishi.
- tarbiya tuzumining aniqligi.
-ijtimoiy pedagogik kengash sub`ektlarining birga ishlashi.
-ijtimoiy pedagogning boshqa «yordamchi» mutaxassislarning vakillari bilan kasbiy birga ishlashishi.
Jamiyatning bolalar va oʻspirimlarga umummiy munosabatini gumanizatsiyalash, yoshi yetmaganlarning xulqlardagi xar xil chetlashlarga kechigib jazolash bilan javob berishdan bolalar va o’spirimlarga xar tomonlama va oʻz vaqtida yordam koʻrsatishga oʻtish, ya`ni tarbiyaning jazolashdan ustin boʻlishini ta`minlash boʻladi. Gumanizatsiya quyidagilarni oʻz ichiga qamrab olishi shart.
- Nizomlilik soxasini (tarmogini) .
- Tarbiyalash (oila maktabgacha, maktab, maktabdan tashqari) bolalar va
Oʻspirimlar qiziqishiga bogʻliq faoliyatga (qatnashishi) munosabatiga tegishli o’qish va attestatsiyadan oʻtish keyin va talab qilingan javobgarchilik chegarasida faoliyatining asosiy sub`eklariga yordam koʻrsatishi mumkin boʻladi.
Faoliyatning barcha asosiy sub`ektlarining bir maqsadligiga va qiziqishlarining yuqori darajada mos kelishi ikki vazifani ochishni talab qiladi. Bir tomondan bolalar va oʻspirimlarni sotsializatsiya, reabilitatsiya, adaptatsiya boʻyicha maxaliy masalalarini kompleksli ochish uchun muassasalarining manfaatlarini integratsiyalash, ikkinchi tomonidan muassasalik tegishligini xokimchilik boʻysinuvchiligining vertikal bogʻliqligini (buzmagan) yoʻqotmagan xolda saqlab qolish. Bu pedagogik faoliyatning boshlangich boʻgʻinlarining xalq uchun qul faoliyatini xam yaqin boʻlishini ta`minlaydi.