Ishlab chiqarish turlari va ularda ishni tashkil qilish

qo‘shaloq tayanch baza–tanavorni yoki buyumni ikki erkinlik darajasidan 
mahrum etuvchi baza (XO, YO yoki ZO o‘qlari bo‘ylab siljishidan, 1.4, 1.6 va 1.12–
ras. qar.). 
1.4.5-§. Aniqlanishi xarakteri bo‘yicha bazalar sinfi 
Bu bazalar sinfi ochiq va yashirin bazalarga farqlanadi (1.13–rasm): 
– ochiq baza–tanavorni yoki buyumni real yuza, belgilanuvchi chiziq yoki 
chiziqlar kesishgan nuqtasi ko‘rinishidagi bazalarga tushuniladi (1.13–rasm,ochiq baza 
Ι–yassi sirt); 
– yashirin baza–tanavorning yoki buyumning hayoliy tasavvurimizdagi yuza, 
o‘q, nuqta ko‘rinishidagi bazaga tushunamiz (1.13–rasm, yashirin bazalar; ΙΙ va ΙΙΙ– 
hayolan o‘tkazilgan simmetrik tekisliklar). 
1.13–rasm. 

---

Masalan, 1.13–rasmda: I–ochiq o‘rnatuv bazani bildiradi; II–yashirin 
yo‘naltirgich bazani va III–yashirin tayanch bazani bildiradi. 
 
1.4.6-§. Bazalashning asosiy prinsiplari 
Tanavorlarga aniq ishlov berish uchun texnologik bazalarni tayinlashda shunday 
yuzalarni qabul qilish kerakki, ular bir vaqtning o‘zida detalning ham konstruktorlik, 
texnologik va o‘lchov bazasi bo‘lib xizmat qilsin va buyumlarni yig‘ishda ham baza 
sifatida ishlatilsin, shunda bazalar birligi tamoyiliga amal qilgan bo‘lamiz, bazalash 
xatoligi ham nolga teng bo‘ladi. 
Tanavorlarni ishlashda texnologik, konstruktorlik va o‘lchov bazalarni bir 
yuzadan olish, ishchi chizmada qo‘yilgan o‘lchamlar bo‘yicha konstruktor tomonidan 
ko‘zda tutilgan o‘lcham uchun qo‘yim maydonini hammasini ishlatish bilan amalga 
oshiriladi. 
Agarda texnologik baza, konstruktorlik yoki o‘lchov baza bilan bir yuzada 
yotmasa, texnolog, ishchi chizmada konstruktorlik yoki o‘lchov bazalardan qo‘yilgan 
o‘lchamlarni, bevosita texnologik bazadan qo‘yilgan texnologik o‘lchamlarini ishlash 
uchun qulayroq bo‘lgan o‘lchamlar bilan almashtirishga majbur bo‘ladi. Bu holda 
tanavorni tegishli o‘lchamlik zanjirlarining va konstruktorlik bazadan qo‘yilgan 
dastlabki o‘lchamlarini qo‘yimlar maydonlarining uzayishi sodir bo‘ladi, texnologik 
bazani konstruktorlik baza bilan va ishlanuvchi yuzalar bilan bog‘lovchi, ya‘ni 
kiritilgan oraliq o‘lchamlari orasida taqsimlanadi. Natija oxirida, bu tanavorlarni 
ishlashda ushlanuvchi o‘lchamlari qo‘yimlariga bo‘lgan talabchanlikni oshirishga, 
ishlov berish jarayonini qimmatlashuviga va uning unumdorligini pasayishiga olib 
keladi.