Ishlab chiqarish turlari va ularda ishni tashkil qilish

 
1.4.3-§. Tayinlanishi bo‘yicha bazalar 
Bular quyidagilar: 
– asosiy baza–berilgan detalga yoki yig‘ma birlikka tegishli bo‘lgan va uning 
holatini buyumda aniqlash uchun ishlatiluvchi konstruktorlik baza (1.7, a–rasm). 1–
shesternya teshigi (I), yon sirti (II) va shpon pazi (III) asosiy bazalari hisoblanadi, ya‘ni 
ular yig‘ish jarayonida valni “yor”damchi bazalari bilan tutashtiriladi. 
– yordamchi baza–berilgan detalga yoki yig‘ma birlikka tegishli bo‘lgan va 
ularga birlashtiriluvchi buyum holatini aniqlash uchun qo‘llaniluvchi konstruktorlik 
baza (1.7, b–rasm). 2–val bilan 3–shponka yig‘ma birligida val sirti (I), yon sirti (II) 
va shponka yon sirti (III) lar “yordamchi” bazalar hisoblanadi va yig‘ish jarayonida 
ularga shesternyaning «as» asosiy bazalari tutashtiriladi.
– konstruktorlik baza–detalni yoki yig‘ma birlikni buyumdagi o‘rnini (holatini) 
aniqlash uchun qo‘llaniluvchi baza (1.7–rasm). Shuningdek detal konstruktsiyasini 
chizishda masalan; pog‘onali valning (1.8–rasmga qara) tanlangan Ι va ΙΙ yon sirtlari, 
ya‘ni: A
1
o‘lcham uchun Ι–sirt; A, A2, A3 va A4 o‘lchamlar uchun esa ΙΙ–sirt 
konstruktorlik bazalar vazifasini bajaradi. 
1.7–rasm.
 
 
 
 
 1.8–rasm. 
– Asosiy va yordamchi bazalarning bir detalni mashinada ishlash vaqtida jihoz 
detalga nisbatan holatini aniqlaydigan koordinat yuzalari yig‘uv bazalari deb 

---

yuritiladi. 1–shesternya teshigi (I), yon sirti (II) va shpon pazi (III) «as» bazalar hamda 
2, 3–val+shponka uchun «yor» bazalar birikmada bir biriga nisbatan holatini 
aniqlovchi yig‘ish bazasi bo‘lib hisoblanadi (1.7, a–rasm). 
1.9–rasm. Ι,ΙΙ,ΙΙΙ–texnologik baza komplekti; 
Ι–o‘rnatuv baza; ΙΙ–yo‘naltiruvchi baza; ΙΙΙ–
tayanch baza. 
1.10–rasm. A–o‘lchov baza sxemasi. 
– texnologik baza deb, tanavorni yoki buyumni tayyorlash, ta‘mirlash 
jarayonidagi holatini aniqlash uchun ishlatiluvchi bazaga aytiladi (1.9–rasm). 
– o‘lchash bazasi–tanavorni yoki buyumni va o‘lchash vositalarini nisbiy 
holatini aniqlash uchun ishlatiluvchi baza (1.10–rasm). (GOST 21495–76) yoki 
o‘lchash vositasidan hisoblashni olish boshlanadigan tanavor sirtiga tushuniladi. 
1.4.4-§. Erkinlik darajasidan mahrum etilishi bo‘yicha bazalar sinfi 
Bularga o‘rnatuv, yo‘naltirgich, tayanch, qo‘shaloq yo‘naltirgich va qo‘shaloq 
tayanch bazalar (sxemalari 1.1, 1.2, 1.4, 1.6 va 1.9–ras. ko‘r.) kiradi: 
– o‘rnatish baza–tanavorni yoki buyumni uchta erkinlik darajasidan mahrum 
etuvchi baza (ZO o‘qi bo‘ylab siljishi va XO, YO o‘qlari atrofida aylanma 
harakatlaridan 1.1 va 1.9–ras. qar.); 
– yo‘naltirgich baza–tanavorni yoki buyumni ikki erkinlik darajasidan mahrum 
etuvchi baza (XO o‘qi bo‘ylab siljishi va ZO o‘qi atrofida aylanma harakatlaridan 1.1 
va 1.9–ras. qar.); 
– tayanch baza – tanavorni yoki buyumni bir erkinlik darajasidan mahrum 
etuvchi baza (YO o‘qi bo‘ylab siljishidan yoki jihoz o‘q atrofida aylanma harakatidan 
(1.1 va 1.9–ras. qar.); 

---

1.11–rasm. Qo‘shaloq yo‘naltiuvchi baza sxemasi. 
1.12–rasm. Qo‘shaloq tayanch baza 
sxemasi. 
– qo‘shaloq yo‘naltirgich baza–tanavorni yoki buyumni to‘rtta erkinlik 
darajasidan mahrum etuvchi baza (XO, YO o‘qlari bo‘ylab siljishi va shu o‘qlar 
atrofida aylanma harakatlaridan 1.3 va 1.12–ras. qar.);