Ишнинг кўзини биладиган одамнинг замонавий одоб- ахлоқ китоби./ Нашрга тайёрловчи Дилрабо Мингбоева

Электрон почта орқали мулоқот
Глобал электрон сет фаолиятидаги муноса-
батлар худди сув остидаги қимматбаҳо тошлар 
каби хатарлидир. Сетдаги баъзи муносабатлар 
ёлғон эвазига қурилган бўлиб, биз компьютер 
алоқаларини ўрнатганимизда суҳбатдошимиз-
нинг юзини кўрмаймиз, қаршимизда фақатгина 
мониторнинг экрани туради. Ҳеч қандай ҳаяжон, 
юз ифодаси бўлмайди ва сўз ёзиш учун клавиа-
тура мавжуд, холос.
Онлайнда гаплашаётган суҳбатдошингизнинг 
сўзларини нотўғри талқин қилишингиз мумкин. 
Бундай ҳолатда қадимги ақида ёрдам беради. 

---

43
Яъни одамлар сенга қандай муносабатда бўлиш-
ларини истасанг, сен ҳам унга шундай муноса-
батда бўл, бошқа одамнинг ўрнига ўзингни қўя 
олишинг муҳим. Сетда баъзилар ҳаётда бундай 
эмас бўлса ҳам ўзини ноўрин тутади.
Бу ерда одоб-ахлоқнинг яна бир принципла-
рини эслаш керак. Бирор нарсани ёзишдан аввал 
вазиятни ўйлаб кўриш керак. Яни муайян одамга 
ёзган гапларингизни у билан юзма-юз келганда 
гапира оласизми? Мана шуларни мулоҳаза қи-
либ кўргачгина кўпчилик хатларини қайта ўқиб 
чиқади ва қайта ёзади. Сиз хатда шундай чирой-
ли ёзишингиз керакки, у билан учрашиб қолсан-
гиз ҳам унинг юзига бу гапларни бемалол айта 
олишингиз керак.
Кундалик турмушда кўпчилик қонунга бўйсу-
нади. Бу нарса уларнинг тарбияси ёки безорилик 
учун жазо олишлари мумкинлигини англашлари 
билан боғлиқ. Лекин бу ҳолат электрон сетларда 
анархия ҳукмрон, одоб-ахлоқ ҳақида бош қоти-
риш шарт эмас, деган маънони англатмайди.
Реал дунё қонунлари электрон сетга тегишли-
дир, шу боис интернетда ўз хатти-ҳаракатларин-
гизни обдан ўйлаб кўрингиз керак.
Интернетдан фойдаланиш пуллик. Шу боис 
хат-хабарни қисқа ва тушунарли ёзиш лозим, 
узундан узоқ хат-хабарларни одатда ҳеч ким 
охиригача ўқишни хоҳлашмайди.
Шуни ёдда тутиш лозимки, саводсиз, имло ха-
толарига тўла хат-хабар ўқувчининг ғашига тега-
ди. Агар хат муаллифи саводли ёза олишга кўзи 

---

44
етмаса, ёзганларни махсус дастурлар ёрдамида 
текшириб кўриши мумкин. Яъни бу дастурлар 
хат-хабардаги хатоларни кўрсатиб беради.
Бировнинг электрон почтасини ўқиш, биров-
нинг номидан бошқа бир кишига хат жўнатиш 
ўзганинг буюмларини кавлаштиришдек ахлоқсиз 
бир ишдир. Лекин кўпчилик бу нарсани тушун-
майди ва оқибатда кунлардан бир кун ўз ёмон 
одатининг қурбонига айланади.
Бегона шахсларга электрон хат жўнатмаслик 
лозим. Хусусан, ўз маҳсулотингизни реклама қи-
либ ўнлаб нотаниш манзилларга хабар юбори-
шингиз ярамайди. Бундай почта «ахлат»и (яъни 
спам деб аталади) оқибатда сизни сетдан чиқа-
риб юборишлари мумкин.
Айрим кишилар интернетдан сети ичида катта 
таъсирга эгадирлар. Булар телеконференция мо-
дераторлари (ташкилотчилар), тизим маъмурла-
ри ва бошқалар. Лекин улар бу таъсир доирала-
рини ёмонликка ишлатмасликлари лозим. Маса-
лан, тизим маъмури бегона хатларни ўқий олади, 
лекин у бундай қилмаслиги лозим. Майда-чуйда 
нарсаларга эътибор бермаслик, интернетни янги 
ўрганаётганларнинг хатоларига аҳамият бер-
маслик интернет сети одоби ҳисобланади. Агар 
кимдир кичик хатоликка йўл қўйса, бунга аҳа-
мият бермаслик керак. Ўз саҳифангизни таш-
кил қилишда унинг кўйлагига эътибор қаратинг, 
уни кўп килобайтли тасвирлар билан тўлдириб 
ташламанг. Чунки сизнинг саҳифангиз тўлалиги-
ча кўриниши учун кўп вақт кетади, бу эса бошқа-
ларга ноқулайлик туғдиради.

---

45