Ishsizlikning turlari va uning o’lchanishi. Ishsizlikning tabiiy darajasi va to’la bandlik

2.1.2-jadval

O’zbekistonda ishchi kuchi resurslarining o’sish dinamikasi va ish bilan bandlik ko’rsatkichlari¹⁷

№	Ko’rsatkichlar	O’lchov birligi			Y i l l a r			2006 yilga nisbatan 2018 yilda %
			2006	2016	2008	2017	2018
1.	Mehnatga layoqatli yoshdagi aholi	mln. kishi	14,8	15,1	15,6	16,8	17,2	116,2
2.	Jami aholiga nisbatan	%	57,5	58,3	59,1	60	61	106,1
3.	Bandlar soni	mln. kishi	10,4	10,7	11,0	11,3	11,6	111,5
4.	Bandlik darajasi, mehnatga layoqatli yoshdagi aholiga nisbatan	%	70,3	70,9	70,5	67,3	67,4	95,9

Bu dasturda asosan respublikamiz qishloq xo’jaligida 2 mln. kishidan ortiqroq ishchi kuchi ortiqcha band ekanligi, ularni iqtisodiyotning boshqa sohalariga ta’sir etmagan holda oqib o’tishini ta’minlash, xususan qishloqlarda xizmat ko’rsatish sohalarini kengaytirish va qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlaydigan kichik korxonalar tashkil etish bilan ortiqcha ishchi kuchiga va ishlashni hohlovchilarga ish o’rinlari yaratish ko’zda tutilgan.
Shu bilan birga O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 23 martdagi № 308 sonli ”Shaxsiy yordamchi dexqon va fermer xo’jaliklarida chorva mollarini ko’paytirishni rag’batlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori ham aholining ish bilan band bo’lmagan qismini bandligini ta’minlashga qaratilgan. Shu o’rinda ta’kidlab o’tish kerakki, qishloq xo’jaligi sohasidagi bandlik darajasining haddan tashqari yuqoriligi bu tarmoqda mehnat unumdorligining va samaradorligining nihoyatda pastligini belgilovchi asosiy omil bo’lib hisoblanadi. Bu ko’rsatkichlarning pastligi esa o’z navbatida ortiqcha ishchi kuchining mavjudligidan dalolat beradi.
Rivojlangan mamlakatlar tajribasidan ma’lumki, sanoat va qishloq xo’jaligi sohalari o’rtasidagi nisbat ham iqtisodiy tarkibning qay darajada taraqqiy etganligidan dalolat beradi. O’zbekistonda ham rivojlangan xorijiy mamlakatlardagi kabi moddiy ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohalari, shuningdek, sanoat va qishloq xo’jaligi tarmog’i o’rtasidagi nisbatni tarkib toptirish ancha vaqt talab etadi. Buning uchun bir qancha chora tadbirlarni amalga oshirish zarur buladi. Chunki bizning Respublikamizda va uning viloyatlari iqtisodida qishloq xo’jaligi alohida o’rin tutadi va moddiy ishlab chiqarish sohasida band bo’lgan mehnat resurslarining kattagina qismi agrar sektorga to’g’ri keladi. Shuningek aholi bandligi tizimidagi o’zgarishlarga xos bo’lgan boshqa bir an’analar ham vujudga keldi. Ya’ni, yuridik shaxs maqomini olmasdan turib tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchilar hamda dehqon xo’jaliklarida o’zinio’zi ish bilan band qiluvchilar sonining sezilarli darajada o’sishi ko’zga tashlandi.
Bularning amalga oshirilishiga O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 23 martdagi №67 sonli ”2006-2018 yillarda shaxsiy yordamchi dexqon va fermer xo’jaliklari chorva mollari, birinchi navbatda qoramollar sonini ko’paytirishni rag’batlantirish dasturini amalga oshirish choratadbirlari to’g’risida”gi qarorining qabul qilinishi sabab bo’ldi. Umuman bandlik tizimidagi bu kabi barcha muhim o’zgarishlar bozor islohotlarini amalga oshirish paytida ishchi kuchi bozorida sodir bo’layotgan jarayonlarning o’ziga xos xususiyatlarini yaqqol aks ettiradi.
Aholi ish bilan bandligini iqtisodiyot sektorlari bo’yicha taqsimotini ko’rib chiqadigan bo’lsak, bunda iqtisodiyotning nodavlat sektorida bandlikning yuqori ekanligi biz uchun tabiiy hol.
2006-2018 yillar oralig’ida ish bilan band bo’lgan aholini iqtisodiy sektorlarda taqsimoti ortganligini ko’rsatmoqda. Agar biz davlat va nodavlat sektorlarini o’rganadigan bo’lsak, davlat sektorida ish bilan band aholi salmog’i yildan yilga pasayib bormoqda (2006 yilda 22,8%, 2018 yilda 20,9 foizga pasaydi). Iqtisodiyotning nodavlat sektorida bu ko’rsatkich 77,2% dan 79,1%ga ortgan (2.1.3-jadval).

2.1.3-jadval Ish bilan band bo’lgan aholining iqtisodiyot sektorlari bo’yicha taqsimoti¹⁸

	2006		2016		2008		2017		2018
	ming kishi	%	ming kishi	%	ming kishi	%	ming kishi	%	ming kishi	%
Jami iqtisodiyotda band bo’lganlar	10196	100	10467	100	11035	100	11328	100	11628	100