Қискача характеристика


раем. Баликнинг схематик расми (сазан)


Download 1.58 Mb.
bet2/26
Sana19.06.2023
Hajmi1.58 Mb.
#1610363
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   26
Bog'liq
Zohidov baliq kitob 13-Feb-2023 09-44-01

раем. Баликнинг схематик расми (сазан):

г — жаОра копкоги; 2орка сузгич каноти; 3 — дум сузгич каноти;4 Ы визири» 5сузгшГ каноти; 6 - аналь сузгич каноти; V - аналь тешиги, 5 - к<>Рии сузгич каноти, 9 - кукрак сузшч ^
Ю — шабра ёриги; 11 — бурун катан лари

буга) нинг огзн катта булади. Ул- ч жасини улар ордага дайрнлган уткир тишлари билан тутиб олнб ^ бутунлпгнча ютнб юборадц. Бошка ^ балнклар (сазан, лешч, товонбалнд)- нинг огзп кичкцна булиб, жаглари- да тишп булмайдп. Бу балпдлар дарё ва куллар тубида, шунингдек сув датламларнда яшайдиган майда умурткасиз дайвонлар, (зоопланк­тон) билан озидланадп.
Балидларнинг огиз бушлпги дал- думн билан туташган. Халдуминннг ён томонлари буйлаб жабра ёрид- ларп булиб, у ягабра ёйлари билан дошияланган. Дар дайси ясабра ёйи ичкарнга дайрилган томонида куп- лаб яшбра тйчпнкаларп булиб, суз­гич аппаратни досил дилади. Бу аппарат сувда булган каттид зарра- чаларни, шунингдек майда орга- низмларни сузиб колдирадп. Жабра тичннкаларининг миддори, баланд- лигп ва тузилиши балидларнпнг озикланпш усулпга мослашган бу- ладн. Майда органпзмлар билан озидланадиган балид турларида ба­ланд жойлашган жабра тичинкалари жуда калин булиб, балид учун ке- ракли озикни сузнб долдиради. Айрим йиртдич балидларда бундай
жабра тичнпкаларп жуда сийрак ва паст ягойлашган булади. Купчилик йиртдич балидларда аса я?абра ёй- ларидаги тичинкалари урнига уткир учи ордага дайрилган майда конус- симон тишлар булади.
Зогорабалид ва бошда баъзи ба- лидларда ошдозон булмайди ва озид дизилунгачдан бевосита нчакларга утади. Йиртдич балидларда ошдо­зон яхшн ривожланган ва одатда ичаклари дисда булади. Сув датлам- ларида (фитопланктонларда) яшаб, лойда, усимлик ташландидлари ва майда усимлик органпзмлар бнлан озидланадиган балидларда ичак тракти жуда узун (айрим балид турларида танаспга ннсбатан 13 мар- тагача узун) булади. Балид ичакла- рининг кенгайиши дисобнга сузгич пуфак досил буладн.

'if** ^\\


1 ..Я


Балидларнинг купайи- ш и, яъни увилдирид ташла- ш и сув мудитнда даёт кечирпши билан боглид булган бир датор хусуспятларга эга. Купчилик балид­ларнпнг увилдирнги, одатда сувда, она организмидан ташдарпда уруг- ланади. Шунинг учун рпвожланаёт- ган увплдирид эмбрионининг нобуд --будиш хавфи бирмунча ортади. Бно-17


2 Узбек»стон( \а{!во.нлйри.




логик тугилпшнинг давомини таъ- минлаш учун балидларда, одатда, улкан серпуштлик ёки авлоди дади- да цайгуриш досил булади. Балид­ларнинг айрим турларида ички уругланиш ва тирик тугиш доллари пайдо булган. Балид данчалик сер- пушт булса, авлоди дадида гамхур- лик дилиш шунчалик кам булади. Турли балидлар дар хил миддорда увилдирид ташлайди ва бу миддор кескин узгариб туради: акулада бир неча дона булса, ойбалидда 30 млн. донагача боради. Увилдирид таш- лаш даврида купчилик балидлар (зогорабалид, лешч, плотва ва бош- далар) никод либосини кияди: та- насида ва бошида тинид гуддалар пайдо булади. Балпднинг хулд-атво- ри кескин узгаради, баъзан куплаб туда досил дилади ва мннглаб ки­лометр масофага кучиб юради. Ба­лидларнинг тухум дуйиш вадти ва характери уларнинг турига дараб дар хил булади. Биздаги купчилик ба­лидлар асосан бадорда: зогорабалид ва лешч одатда эрталаб, бошда тур- лари, аксинча, кечдурун ва тунда тухум дуяди. Тухум дуйиш даври дам дар хил балидларда турлича. Цизилкуз ва олабуга балид дисда муддат ичида (эрталаб) тухум таш­лайди. Лешч ва зогорабалидларнинг тухум дуйиш даври (датто айни уша индивиднпнг узи) бир неча суткагача давом этади. Бу порция- лаб тухум ташлаш деб аталади. Биргина сув давзасининг узида зо­горабалид ва дорабалидларнинг тухум дуйиш даври баъзан'бир ой- дан ошиб кетади. Балидлар тухум ташлаш — урчиш жойига кура ^ам бир-биридан катта фард дилади. Ба­лидлар тухумини саёз (20—40 см) ва катта чудурликдаги (500—1000 м) сув давзаларига дуяди. Куп балид­лар (зогорабалид, товонбалид ва бошдалар) тухумини усимликларга ёпиштириб дуяди. Аксари балидлар (масалан, биздаги шип) тез одар сувларга тухум ташлаб, уларни


2- раем. Балидларда оиюнинг долатлари.
, »_лешч балигининг юмук огизли ва узунчоц найчали ^оши; 3 - пастки огиз; 4 - учки огиз; 6 — КЩОрИГИ Of из*



тошларга илаштиради ёки тошлар орасига яширади.
Камдан-кам балидларгина олис жойларга кучмаган долда доимо айни бир жойнинг узида яшайди. Деярли дамма балидлар кучманчи даёт кечирадн. Балидларнинг айрим турлари узининг бутун даёти даво- мида вадт-вадти билан саёдат — миграция дилади. Куппнча уларнинг к у п а й и ш (увилди­рид ташлаш) билан боглид дол­да кучпш доллари кузатилади. Уларнинг бундай кучиши жуда дам мураккаб ва хилма-хилдир. балицлар денгпзда озидланади, ур­чиш учун дарёга чидади ва одим буйлаб юдорига кутарилади. Уткин­чи балидларнинг бошда дисмлари дарёда озидланадп, тухум дуйиш учун эса денгизга кучиб утади. Ба­лидларнинг озид топиш билан бог- лид булган озид излаш мигра­ция с и айнндса кенг тардалган. Купчилик уткинчи балидларда бу дол жУДа дам сезилиб туради. Тухум дуйишдан кейин нобуд бул- майдиган уткинчи балидларнинг денгизга дараб юришини узининг озидланиш жойпга кучиши деб ту- шуниш мумкин. Уткинчи балидлар денгизга чиддандан кейин дам ку- чиб юригини давом эттиради ваИккинчи турнинг бу хилдаги тирдиши чизимчалар ёрдамида очи- лади ва тортилади. Шундай дилио, бу тирдпш клапан сингари пшлай- ди, балид утаётган вадтда очилади, кейин эса уз-узидан бекилиб долади.
^аваскор овчилик ва спорт ови хамма сув давзаларида балид овлапх ■буйича белгиланган доидаларга амал дилган долда рухсат этплади. (Цуридхона режими жорий этилган балидчплик питомниклари, балид купайтнрнладиган махсус довуз ва маданий балидчилик хужаликлари бундан мустаснодир.)
Дозирги вадтда балидларпинг
ВАКРАНАМОЛАР
ТУРКУМИ
ACIPENSERIFORMES
Бакранамо балидларда уд скеле- тпнинг асоси — умуртдалари булма- ган дайпшдод хордадан иборат. Дум сузгич даноти юдорига паррак син­гари буртиб чнддан. Бу дум сузгич канотининг асоси ромб шаклидаги тангачалар билан допланган. Тана- сида узунаспга дараб беш катор ромб шаклидаги тангачалар жой- лашган булиб, улар жучек деб ата- лади. Апаль тешпги акула ва лап- пак балидлардаги каби дорпн сузгич даноти асосида жойлашган. Ички скелети тогайлардан иборат, шунииг учун дам бакрасимон баликлар ку- нинча тотай-суякли балщлар деб юритилади.
Бакранамо балидлар фадат Ши- молий ярим шарда (Европада, Ши- молнй Осиёда ва Шимолий Амери- када) тардалгап. Улар денгиз, дарё ва кулларда яшайди. Денгпзда яшайдиган бакрасимонлар увилди- рид ташлаш учун дарёларга чидади. Купайиш учун дарёларга чидадиган буядай баликлар уткинчи балщлар деб аталадп.
Бакра балидларпинг эркакларл 3 дан 21 ёшгача, ургочиларп эса 5 дан 27 ёшгача турлн турларда
25 мингга ядин тури (дазилма ба- лпд турлари билан бирга) маълум булиб, шундан 1400 тури СССРда (528 тури чучук сувларда яшайди­ган ва уткинчи балид турларидир), 69 тури эса Узбекистонда тардал-
ган.
Бир катор систематик — олим- лар балидларни синфдан ташдари сифатида икки синфга: тогайли ва суякли балидларга буладилар. Бош- да ихтиологлар эса дамма балидлар­ни битта синфга киритиб, уларни иккита мустадил кенжа синфга. то­гайли ва суякли синфга ажратади- лар.
ч
жинсий вояга етади. Энг йирик индивидларининг массаси 382 кг га етади. (Масалан, белуга.) Хдмма турлари жуда серпушт булади ва йирик индивидлари 5 млн. донагача увилдирид ташлайди.
Бакранамо балидлар кадимдан овланиб келинади. Масалан, дадимги грек тарихчиси Геродотнинг ёзиши- ча скиф дабилалари бакрасимон ба- лндларни кадимдан (2500 йил илга- ри) овлаб келганлар. Бакранамо балидларнинг гушти ва кора икраси танспд мадсулот дисобланади.
I

Download 1.58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   26




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling