Islom dinidagi ideologiyaliq siyasiy ağimlar. Missionerlik va prozelitizmninig salbiy oqibatlari. Joba : 1 Islam daǵı jónelisler. Siyasiy partiya, háreket, gruppa hám gruppalar

Xavorijlar táliymatları hasası tómendegilerden ibarat :

• olar gúnakárni «kofir» dep járiyaladılar. Soǵan kóre xalifa Usmonni Abu Bakr hám Umar jolınan júrmegeni ushın kápir deyiwedi. Ali, Mu'oviya, Abu Muso al-Ash'ariy, Hámir ibn al-Oslar qarsılası gruppalarda qatnasqanları ushın olar nazdida kápirler;

• «zolim» patshahga qolda semser menen qarsı shıǵıwdı diniy wazıypa (orınlanıwı shárt) dep biladilar. Óz ıqtıqatın jasırıw principin (taqiya) biykarlaw etediler. Ózleri áskeriy tárepten hálsiz bolsalar da, qúdiretli «zolim» patshahga qarsı shıǵıw orınlanıwı shárt bo'laveradi, dep esapladılar ;

• xalifalikka hár qanday adam, Quraysh qáwiminen yamasa arab bolıwlıgınan qaramastan musulmanlar tárepinen saylanıwı múmkin. Xalifalik, shialar aytqanı sıyaqlı, málim jámiyetlik (úrim-putaq ) ishinde shegaralanbaǵan ;

• namaz, ruwza, zakot hám basqa ámellerdi imonning bir bólegi, dep esaplaydilar. Kisi tap barlıq ámellerdi atqarmaguncha, dili menen tastıyıqlab, tili menen aytiwi musulman dep tán alınıwı ushın jetkilikli emes.

Xavorij aǵısları. vII ásir ekinshi yarımında xavorijlar arasında jigirmaǵa jaqın túrli gruppalar payda boldı. Olar ishinde eń irileri - ibodiylar, azoriqalar hám de sufriylar bolıp, olar óz jolbasshıları atı menen sonday atalǵanlar.

Ibodiya. Ibodiya basqa xavorij gruppaları arasında eń mo''tadili esaplanıp, biziń dáwirimizgacha saqlanıp qalǵan birden-bir xavorij gruppası bolıp tabıladı. Bul islamdaǵı mekteplerdiń tiykarlawshisi umaviy xalifa Abdulmalik ibn Marvon (685-705) dáwirinde opat etken Abdulloh ibn Ibod (yamasa Abod) bolıp tabıladı. Usı islamdaǵı mekteplerdiń táliymatı mo''tadil bolıp, ol qalǵan musulmanlar menen qız alıp-qız beriwden, olar menen miyraslar jalǵawıshdan qaytarmaydı. Sonıń menen birge, olardıń táliymatı hújjet hám tastıyıq keltirip járiyalaǵannan sońǵına basqa musulmanlarǵa qarsı urıs ashıwǵa ruqsat beredi. Bunıń hákisi bolıp esaplanıw basqa xavorijlar bolsa ózlerinen basqa aǵım daǵı musulmanlardan úyleniwdi, olar so'ygan haywan góshini jewdi, olar menen óz-ara miyraslar jalǵawıwdı qadaǵan etip, daǵazasız olarǵa qarsı urıs ashıw kerek dep biliwedi. Gúnái úlkena (úlken gúná) etken adamdı kápir dep, taban (jan salıǵı ) tolıqb júrgen basqa dinge sıyınıw wákillerin (adamlar gruppası az-zimma) óltiriwdi hám buyım-múlkin tartıp alıwdı múmkin dep biliwedi.

Al-Ibodiya fiqhiy islamdaǵı mektepleri adamlar gruppası as-sunna islamdaǵı mektepleri menen kóplegen ámeliy diniy máselelerde (furu') óz-ara keliwedi. Bul islamdaǵı mekteplerdiń táliymatı kóplegen qo'lyozma hám baspa kitaplarda jıynanǵan. Eń zárúrli baspadan shıǵarılǵan kitapı Muhammad ibn Yusuf ibn Utfoishning on jildda baspadan shıǵarılǵan «Túsindiriw an-nil» shıǵarması bolıp tabıladı. Usı islamdaǵı mektepler wákilleri Marokash, Umonda jasasadı.

Azraqiylar. Azraqiylar (Azoriqa) toparınıń tiykarlawshisi Nofi' ibn al-Azraq bolıp tabıladı (v. 685 y.). Xavorij gruppaları arasında eń mawasasız hám beshafqat sanalgan bul jámáát házirgi kunge shekem jetip kelmegen.