Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

Fatsial-litologiya mezoni. Ayrim konlarning ma‟lum bir fatsiya yoki 
cho„kindi tog„ jinslarining turlari bilan bog„liqligiga asoslangan. Bunday mezonlar 
temir va marganes ma‟danli gorizontlarni va ular bilan bog„liq bo„lgan opoka, 
spongalit, yashmalarni aniqlashda foydalaniladi. 
Dengiz fatsiyasi bilan bog„liq temir ma‟danli qatlamlarda asosan oolit, 
organika qoldiqlari va sementlarda esa gematit, shamozit, sideritlar uchraydi. 
Marganes-oolitli ma‟danlar esa sanoat ahamiyatiga egadir. 
Ko„pchilik boksit konlari asosan granit, sienitlarda rivojlangan nurash 
po„stlariga joylashgan. Silikatli nikel ma‟danlari o„ta asos jinslarda rivojlangan 
nurash po„stlarida uchraydi. Odatda neft o„z bo„shliqlarida neftni yig„ib olish 
qobiliyatiga ega bo„lgan g„ovak jinslar - kollektorlarda uchraydi. Bunday jinslarga 
qum, g„ovak qumtosh va ohaktoshlar kiradi. 
Endogen ma‟danlarni qidirishda temir, mis, volfram, molibden, qalay, 
qo„rg„oshin, ruх va boshqa ma‟danlar bilan bog„liq bo„lgan karbonat jinslar va 
skarnlar katta ahamiyatga ega. Karbonat jinslarda flyuorit, barit konlari uchraydi. 

---

- 
16
- 
Vulqon-cho„kindi jinslari bilan polimetal konlari, listvenit bilan simob konlari 
(Marqaziy Osiyo); terrigen-qumtoshli slanes jinslar bilan qalay, qlay - volframli 
ma‟danlar bog„liq. 
Metamorflashgan slaneslarda ko„pchilik muskovit, flogopit, grafit konlari 
uchraydi, kvarsitlarda esa tog„ billuri konlari tarqalgan. 
Struktura mezoni o‘z ichiga bir necha guruh struktura mezonlarini oladi: 
a) burma zonasida va platformalarda tarqalgan ma‟dan maydonlari va 
havzalarning joylashish holatini aniqlovchi; 
b) ma‟dan maydonlarda, havzalarda tarqalgan ayrim konlarning joylashish 
holatini aniqlovchi; 
d) konlardagi alohida ma‟dan uyumlarining joylashish holatini aniqlovchi 
struktura mezonlarini ajratish mumkin. 
Birinchi guruh struktura mezoni asosan foydali qazilmalarning umumiy 
joylashish qonuniyatlarini aniqlaydi, Masalan: yer po„stining asosiy strukturaviy 
elementlari hisoblangan qalqon, platforma va geosinklinal maydonlar o„zlarining 
ma‟lum metallogenik qiyofasi bilan tavsiflanadi. Qalqonlarda slyuda, nodir va 
radioaktiv elementlar, apatit konlari uchraydi; platformalarda fosforit, neft, gaz, 
ko„mir konlari; geosinklinal zonalarda esa asosan metalli foydali qazilmalar 
tarqalgan. Shunday qilib, birinchi guruh strukturalarini o„rganishning maqsadi 
ma‟dan maydonlarining joylashish qonuniyatlarini aniqlashdir. Qalqon, platforma, 
geosinklinal zonalarda tarqalgan ma‟danli maydonlarining strukturasi odatda 
yuqori tartibli burma va uzilmalar bilan aniqlanadi. 
Ma‟dan maydonlari va konlarining to„planishi uchun eng qulay struktura 
sharoitlari burmalarning murakkablashgan qulf qismi va uzilmalarning bir-biri 
bilan har хil yo„nalish bo„yicha kesishgan joylari hisoblanadi. 
Cho„kindi konlarning strukturasi ancha oddiydir. Masalan, platforma turidagi 
temir konlarining ma‟dan uyumlari gorizontal yoki biroz qiya qatlamsimon 
shaklda joylashadi va turg„un qalinlikga ega. Antiklinal va gumbazsimon 
strukturalar neft va gaz konlarining joylashishi uchun eng qulay sharoit 
hisoblanadi.