Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

Ochilmalar va tog‘ inshootlarini hujjatlashtirish 
Ochilmalarni o„rganishda quyidagi vazifalar bajariladi: 
1) ochilma xaritaga aniq bog„lanadi va unda nuqta bilan tegishli raqamda 
belgilanadi. Agar ochilmaning xaritadagi o„rnini aniqlash qiyinchilik tug„dirsa, 
tog‘ kompasi yordamida to„g„ri yoki teskari kesishtirish, bussolli osma yo„l va 
boshqa usullar yordamida bog„lanadi; 
2) ochilmaning kattaligi va turi (qoyalar, palaxsalarning harobalari, o„ymalar, 
tikka kesib tushilgan qirg„oq, yonbag„irlar, karyer devorlari, zakopushka 
(chuqurcha), kanava, shurf va boshqalar) va uning relyeflardagi o„rni (tepalik 
cho„qqisi, suv ayirg„ich, daryo terarsasining tikligi, yonbag„ir o„rtasi va boshqalar) 
ko„rsatiladi; 
3) tog„ kompasi yordamida tog„ jinslarining yotish elementlari o„lchanadi. 
Olingan natijalar xaritaga yoki kosmoaerofotosuratlarga shartli belgilarda 
o„tkaziladi va dala kitobchasiga yozib qo„yiladi; 
4) ochilma imkon boricha juda ham aniq mufassallik bilan chiziladi yoki 
fotosuratga olinadi; 
5) to„rtlamchi yoki gorizontal holatda yotuvchi yotqiziqlarni o„rganishda 
xaritaning gorizontallari barometr-aneroid yoki JPS yordamida ochilmaning 

---

- 
52
- 
mutlaq balandligi aniqlanadi. Gorizontal va yotuvchi qatlamlar uchun qatlam tagi 
va bukilish joyining daryo sathidan balandligi (qayir, pastqamliklar, qadimiy yassi 
jarlar va boshqalar), agar imkoni bo„lsa ochilma bukilish joyining nisbiy balandligi 
aniqlanadi; 
6) kolleksiyalar, shliflar va boshqalar uchun namunalar olinadi; 
7) ochilma (qirqim) yuqoridan quyigacha yoki quyidan yuqoriga tomon 
ta‟riflanadi (bayon qilinadi). Bayonnomada ayrim qatlam, gorizont yoki 
svitalarning haqiqiy qalinliklari imkon boricha mufassal ko„rsatilishi kerak. 
Har bir tog„ inshootining chizmasida quyidagi ma‟lumotlar ko„rsatilgan 
bo„lishi kerak: 
1) inshootning nomi va tartib raqami; 
2) chizma masshtabi; 
3) inshootning magnit va haqiqiy yo„nalishi azimuti va qiyalik burchagi 
(inshoot yo„nalishini o„zgartirganda har bir qism uchun uning azimuti va uzunligi 
ko„rsatiladi); 
4) inshootning boshlanishidan yoki topografik yoxud marksheyderlik 
nuqtasidan metrlardagi masofalar shkalasi (bu nuqtalar albatta qayd qilinadi); 
5) namunalar va kichik namunalar olingan joylar va raqamlar; jo„yaklar yoki 
o„yiqlarning o„lchamlari; 
6) ma‟dan tanalarining yotish elementlari, tektonik buzilishlar, klivaj darzliklar 
va boshqa geologik ma‟lumotlarni o„lchash; 
7) chizmaning boshlanish va tugaganligi sanalari. 
Tog„ inshootlarini hujjatlashtirishda asosiy e‟tiborni ma‟dan tanasining 
shakliga, uning morfologiyasiga, ma‟dan tanasining uni qamrovchi tog„ jinslari 
bilan o„zaro munosabatiga (kontaktga), ma‟dan atrofidagi o„zgarishlarga, ma‟dan 
tanalari va qamrovchi jinslardagi tektonik buzilishlarga, ma‟dan tanasining moddiy 
tarkibiga, ma‟dan foydali qazilma turli navlarining taqsimlanishiga, ma‟danlar va 
tog„ jinslarining fizik xususiyatlariga (qattiqligi, bardoshliligi, g„ovakliligi) 
qaratish kerak. 
Ma‟dan tanasining shakli uning quduq tubi kesimidagi ko„rinishini tasvirlash, 
qatlamlarni o„lchash, ma‟dan tanalarining kontaktlarini, qiyiqlanish tabiatini 
o„rganish yo„li bilan oydinlashtiriladi.