Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

Ariqcha-juyakli (borozda) usuli. Bu usul eng ko„p qo„llaniladigan namuna 
olish usuli bo„lib, miqdori jihatidan faqat kern usulidangina orqada qolishi 
mumkin. 
Ariqchali namuna olishning bir necha xil turlari mavjud bo„lib, ular ichida 
asosiysi to„g„ri to„rtburchak shaklidagi ko„ndalang kesimli ariqchadir. Ba‟zan 
«punktir» ariqcha keng ariqcha ko„rinishida olinishi mumkin. Punktir ariqcha deb 
namuna olinayotgan joydan ko„ndalang kesimi bir xil bo„lmagan va namuna 
uzunligi bo„yicha uzun chiziq bo„yicha olinadigan ariqchaga aytiladi (8.1-rasm). 
Ba‟zi hollarda ko„ndalang kesimi uchburchak shakldagi ariqchalar ham olinishi 
mumkin (8.1-jadval). 
Hamma hollarda ariqchaning yo„nalishi ma‟danlarning eng yuqori 
o„zgaruvchanlikka ega bo„lgan yo„nalishga mumkin qadar yaqin bo„lishi kerak. 
Bu yo„nalish odatda ma‟danning qalinligi bo„yicha o„tadi. Lekin ariqchani 
olish qulayroq bo„lishi uchun ma‟dan tanasining yotish burchagi 45
0
dan 90
0
gacha 
bo„lsa gorizontal ariqcha, yotish burchagi 0
0
dan 45
0
gacha bo„lsa vertikal ariqcha 
olish mumkin. 
Yer osti gorizontal tog„ lahimlarini namunalashda agar ular ma‟dan 
tanalarining yo„nalishi bo„yicha o„tilgan bo„lsa, ariqchalar lahimlarning surilib 
boruvchi oldingi devorlaridan o„tqaziladi. Biror sabablarga ko„ra buning iloji 
bo„lmasa, laxmning shiftidan yoki yon devorlaridan ariqchalar o„tqazish mumkin 
(lekin bu juda noqulay bo„ladi). 
Agar gorizontal yer osti tog„ lahimi ma‟dan tanalarining qalinligi bo„yicha 
kesib o„tadigan bo„lsa, ariqchalar yon devorlaridan olinadi (bitta yoki ikkala 
devordan) va ko„pincha gorizontal yo„nalishda bo„ladi. 
Ma‟dan tanalarining yotish burchagi yo„nalish bo„yicha pastga va yuqoriga 
yo„nalgan yer osti lahimlaridan ariqchalar yon devorlaridan olinadi. Ariqchalarning 

---

- 
69
- 
yo„nalishi agar ma‟dan tanasining yotish burchagi 45
0
dan kichik bo„lsa vertikal 
holatda bo„ladi. Shaxtalar va shurflarda ariqchalar devorlardan vertikal yo„nalishda 
olinadi. 
8.1-jadval 
Jo„yakli namunalar orasidagi masofaning komponentlar taqsimlanishining 
harakteriga bog„liqligi (V.M.Kreyter bo„yicha) 
Aniqlanili
shi l
oz
im
b
o„
lg
an 
komponentlar
taqsim
lanishi
ning 
ha
ra
kter
i 
Va
ria
tsi
ya
(
V
) koe
ff
it
si
-
ye
nti
(
%
) 
Konlarning namunalari (vakillari) 
Te
kis uy
uml
arning 
y
o„
na
li
shi b
o„
yicha
na
munala
r or
asidagi 
taxsini
y masof
alar
(
met
r)
40x60 metrli blokdagi 
namunalar soni 
Qa
zish 
insho
otl
arida
gi yakka
na
munala
rning 
umum
iy son
i 
B
irlashga
n 
na
munala
r-
ning s
oni
B
ir ma
romda
bir te
kis 
joyl
ashgan
komponentlar
5
-40
Ko„pincha V=5-10% bo„lgan ko„mir, 
yonuvchi slanes, qurilish materiallari, 
flyus, sement xomashyosi, oltingugurt 
va kaliy tuzlari, fosforit, ba‟zi temir va 
margenes ma‟danlari konlari. 
Tuzlarning oltingugurtning, gillarning, 
kaolinlarning, marganes 
ma‟danlarining, temir ma‟danlarining 
ba‟zi bir ancha murakkab konlari; 
shuningdek V=0-40% bo„lgan boshqa 
ko„pgina konlar. 
50-6 
20-100 
10-25 
Note
kis 
joyl
ashgan
komponentlar
40
-100
Ustunlik qiluvchi ko„pgina mis va 
polimetall konlari; volfram, molibden, 
shuningdek ko„pchilik oltin konlari. 
6-4 
10-320 
25-30 
Juda 
notekis 
joyl
ashgan
komponentl
ar
100
-150
Ba‟zi polimetall konlari, qalay, 
volfram, molibden konlarining 
ko„pchiligi, shuningdek oltin 
konlarining ko„pchiligi. 
4-2.5 
320-4500 
30-40 
O„
ta note
kis 
joyl
ashgan
komponentlar
150 
da
n ortiq
Noyob metallar oltin platinaning 
ko„pchilik konlari 
2,5-2 
450-600 
40-50 
Ariqchalarni (kanavalarni) namunalashda yuqorida ko„rsatilgan umumiy 
qoidalarga rioya qilgan holda kanava tubidan yoki devorlaridan ariqchalar olinadi. 
Ba‟zi konlarda ma‟danlarning yo„l-yo„l qatlamsimon va boshqa turdagi 
teksturalari uchrashi mumkin. Turli teksturali ma‟danlarni alohida xarakterlash 
uchun har bir qatlamchadan yoki turli teksturali ma‟danlardan olinadigan namuna 

---

- 
70
- 
alohida-alohida olinadi, ya‟ni ariqcha bir necha bo„laklarga (seksiyalarga) 
bo„linadi.