Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish
Download 4.77 Mb. Pdf ko'rish
|
Foydali qazilma konlarini qidirish va razvedka qilish asoslari 2-qism
- Bu sahifa navigatsiya:
- Foydali qazilma zaxiralarini hisoblash uchun konlarni chegaralash usullari.
|
15.4-rasm. Qatlamning haqiqiy qalinligini aniqlash Ikkinchi usul. Haqiqiy qalinligi aniqlanayotgan qatlamning biron bir yo„nalish chizig„i bo„ylab uning ostki va ustki yuzalarining mutlaq balandliklari aniqlanadi. Ularning ayirmasi qatlamning vertikal qalinligi bo„ladi. Qatlamning haqiqiy - 35 - qalinligi esa (6) formula yordamida aniqlanadi. Masalan: qatlamning ostki yuzasi uchun o„tkazilgan 90 yo„nalish chizig„ida uning ustki yuzasini mutlaq balandligi 110 m. bo„lgan nuqtada kesib o„tgan bo„lsin (15.5-rasm). Demak uning vertikal qalinligi 20 m ni tashkil etadi. Qatlamning haqiqiy qalinligi esa M=20 x Cos 45 0 q 20 x 0,71=14,2 m bo„ladi. Foydali qazilma zaxiralarini hisoblash uchun konlarni chegaralash usullari. Konni yoki uning ayrim uchastkalarini chegaralash ma‟dan tanalari maydonlari yoki ularning qidirilgan uchastkalarini topografik yoki marksheyderlik planlarida tog„ inshootlari, burg„i quduqlari, geofizik tadqiqotlar yoki foydali qazilma ochilmalari ma‟lumotlari bo„yicha belgilash va chegaralashdan iborat. Chegaralashga kirishidan oldin ushbu kon sharoitida zaxiralarning turini (balans yoki balansdan tashqari) aniqlash, qanday bo„sh tog„ jinslarini sanoat zaxiralarining chegarasi ichiga kiritmaslikni hal qilish kerak. Shuning uchun zaxiralarni hisoblashdan oldin asoslangan va tasdiqlangan konditsiyalarga ega bo„lishi kerak. 15.5-rasm. Qatlamlarning qiya yotishi (sxematik geologik xarita). 1-perm yotqiziqlari (gillar), 2-trias mergellari, 3-yura ohaktoshlari, 4-bo‘r alevrolitlari, 5-paleogen qumtoshlari. Chegaralashda avval tayanch nuqtalar belgilanadi. Keyin ular orqali chegara chizig„i o„tkaziladi. Chegaralar: 1) foydali qazilma tanalarining tabiiy chegaralarini; 2) foydali qazilma tanasining minimal sanoat qalinligiga ega chizig„ini; 3) foydali qazilma tanasidagi qimmatbaho komponentlar yo„q joy chizig„ini; 4) chegaraviy miqdorga ega foydali qazilma chizig„ini; 5) foydali qazilma xilma-xil turlari va navlarining chizig„ini; 6) turli kategoriyali zaxiralarga ega foydali qazilma tanasi bloklarini chegaralovchi chiziqni; 7) konni ochishni va - 36 - o„zlashtirishdagi turli tog„-kon ekspluatatsiya sharoitlariga ega uchastkalar chegarasini tasvirlaydi. Ba'zan zararli aralashmalarning namunalardagi miqdoriga ko„ra konlar chegaralanadilar. Chegara ular tarkibining foydali qazilmani qayta ishlash keskin qimmatlashadigan yoki uning iloji bo„lmaydigan yuqori ko„rsatkichlari bo„yicha chiziladi. Unda ko„p hollarda chegaraviy miqdor yoki minimal sanoat qalinligi bo„yicha chegaralash amalga oshiriladi. Foydali qazilma tanalari maydonlarini chegaralashda ichki va tashqi chegaralar o„tkaziladi. Ichki kontur - tarkibi va qalinligiga ko„ra sanoat konditsiyasiga ega foydali qazilma topilgan chekkadagi qidirish inshootlarini birlashtiruvchi chiziqdir. Tashqi kontur - sanoat ahamiyatiga ega foydali qazilmani ochgan chekka inshootlar tashqarisida o„tkazilgan chiziq. Foydali qazilma tanasi maydonini chegaralashni interpolyatsiya va ekstrapolyatsiya usullari bilan o„tkazish mumkin. Interpolyatsiya usuli ikkita qo„shni inshootlar orasida joylashgan foydali qazilma tanasi uchastkasi uchun qimmatbaho komponentlarning (“agar ular inshootlar o„rtasida asta-sekin o„zgarib boradi”, deb faraz qilinsa) qalinligi yoki tarkibini aniqlashdan iborat. Ekstrapolyatsiya usuli. Foydali qazilmani ochgan inshootlar chegarasidan tash- qaridagi foydali qazilma tanasi uchastkasi uchun qimmatbaho komponentlarning qalinligi yoki tarkibini (ularning asta-sekin o„zgarib borishi to„g„risidagi taxmindan kelib chiqib) aniqlashdan iborat. Foydali qazilmani ochgan va uni topolmagan inshootlar o„rtasidan tashqi chegara chizig„i o„tkaziladigan cheklangan ekstrapolyatsiya va tashqi chegara chizig„i qidirish inshootlari bo„lmagan ichki chegara tashqarisida o„tkaziladigan cheklanmagan ekstrapolyatsiya farqlanadi. Nishob (qiya) yotuvchi qatlamlar, linzalar, tomirlar, shuningdek nisbatan izometriktanalar maydoni planda chegaralanadi. Tik yotuvchi yassi tanalar maydoni uyumning o„rtacha yo„nalishiga nisbatan bo„ylama kesimlarda aniqlanadi. Bardavom o„rtacha yotish burchagiga ega tanalar uchun maydonlarni chegaralash uyumi yuzasiga parallel yuzada amalga oshiriladi. Foydali qazilma tanasi chegaralarini ochgan qidirish inshootlari ma'lumotlari bo‘yicha chegara o‘tkazish. Ko„p hollarda tanalarning chegaralari tog„ inshootlari yordamida belgilanadi. Bunda alohida tayanch nuqtalar chegara chiziqlari bilan birlashtiriladi (15.6-rasm). Ba‟zan kon (yoki uning uchastkasi) eroziya faoliyati bilan ochilgan tabiiy ochilmalar bo„yicha chegaralanishi mumkin. Chegarani geofizik ma’lumotlar bo‘yicha belgilash. Masalan, magnetit konini magnitometrik tasvirlash ma‟lumotlariga ko„ra chegaralash mumkin. Elektr profillash usuli bilan ba'zan slyudali pegmatitlar, kolchedan uyumlari va boshqalarning tarqalish chegaralari aniqlanadilar. Geofizik tadqiqotlar ma'lumotlari planlarda chizib ko„rsatiladi, tayanch nuqtalari belgilanadi. Keyin bu nuqtalar bo„yicha foydali qazilma tanasining chegaralari o„tkaziladi. Chegarani geologik ma’lumotlar bo‘yicha aniqlash. Foydali qazilmaning qamrovchi mahsuldor tog„ jinslari bilan juda yaqin aloqasi aniqlanganda, uyumning tashqi konturi chegarasini qamrovchi mahsuldor tog„ jinslari tarkibining litologik yoki petrografik o„zgarishini e'tiborga olib o„tkazish mumkin. |
