Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

 
15.6-rasm. Konturning 
bevosita belgilangan 
kuzatishlar bo‘yicha tuzilishi. 
1-ma’dan tanasi; 2-tashlama-
uzilma; 3-shurf; 4-kanavalar; 
5-shtolnyalar; 6-gezenklar; 
7-tomirning qiyshiqlanish 
chizig‘i. 
Sanoat konturining izochiziqlarini interpolyatsiya yo‘li bilan aniqlash. Agar 
konturni foydali komponentning konditsion va nokonditsion tarkibli inshootlar 
yoki namunalar o„rtasida o„tkazish zarur bo„lsa, tayanch nuqtalari analitik va grafik 
usullar 
bilan 
interpolyatsiyalash 
orqali 
topiladi. 
Analitik 
usul 
bilan 
interpolyatsiyalash quyidagi formula bilan amalga oshiriladi: 
Bunda: x - konditsion ma‟danlarni ochgan inshootdan olingan “a” namunadan 
minimal sanoat-konditsion ma‟danlari joylashgan nuqtagacha bo„lgan masofa; 
m
a
- “a” namuna bo„yicha qalinlik yoki miqdor yohud ularning ko„paytmasi 
(metrofoiz); 
m
n
- “n” nuqtadagi qalinlik yoki miqdorning minimal konditsion qiymati 
yoxud ularning ko„paytmasi; 
m
k
- konditsion ma‟danlarni ochmagan inshoot bo„yicha olingan “R” 
namunasining qalinligi yoxud miqdori yoki ularning ko„paytmasi; 
L - “a” va “R” namunalari orasidagi masofa. 
Bu formuladan foydalanib juft inshootlar ma'lumotlariga ko„ra “X” masofa 
hisoblanadi (ular oralig„ida kontur chizig„i o„tish kerak). Konditsion ma‟danlarni 
ochgan inshootlardan ular masofasini o„lchab tayanch nuqtalari olinadi. 
Tayanch nuqtaning o„rni grafik usullarda - transparant yordamida yoki tegishli 
qurilishlar yordamida belgilanishi mumkin. Transparant bir-biridan teng 
masofadagi parallel chiziqlar chizilgan kalka yoki mum qog„ozdan iborat (15.7-
rasm). 
 
15.7-rasm. Transparant 
yordamida 
interpolyatsiyalash 

---

- 
38
- 
Rasmga ko„ra 105 va 106 shurflar oralig„idagi chiziqda chegaraviy miqdorning 
nuqtasini topish kerak deb faraz qilamiz. Namunalash ma'lumotlariga ko„ra ulardan 
birida foydali komponentning miqdori (105-shurfda) 0,35 %, boshqasida 2,75 %. 
Chegaraviy miqdor 0,7 %. Transparant namunalash planiga (yoki qirqimiga) uning 
parallel chiziqlaridagi yoki nuqtalaridan biri -0,35 %li 105-shurf bilan birgalikda 
qo„yiladi. Transparant planga igna bilan bu nuqtada sanchib qo„yiladi va 106-shurf 
yo„nalishi bo„yicha to shurf nuqta ustida transparantning 2,75 %li belgisining 
chizig„i 
tushmaguncha 
buriladi. 
Shurflarni 
birlashtiruvchi 
chiziqlarning 
transparantning 0,7 %li belgisining chizig„i bilan kesishishi 105- va 106-shurflar 
oralig„idagi foydali komponent chegaraviy miqdorining tayanch nuqtasini beradi. 
Bu nuqtani chizmada quyidagi usullar bilan topish mumkin: 
1. Masshtabda 105- va 106-shurflar o„rtasidagi masofani tasvirlovchi AB 
chizig„iga perpendikulyar, S
x
-S
o
va S
B
-S
x
ayrimlarga javob AD va BC bo„laklari 
ajratiladi (15.8-rasm) (ular ham masshtabda). Qarama-qarshi yo„naltirilgan 
perpendikulyar uchi birlashtirilib,foydali komponentning chegaraviy miqdori bilan 
tavsiflanuvchi “X” nuqtaning o„rni topiladi.