Issn 2181-1296 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

To‘rtinchidan, davlat shahar aholisi musofirlar va yordamga muhtoj kishilarga 
g‘amxo‘rlik qilishi lozim. Ya’ni, mamlakatda musofirlar, elchilar, sayyoh-savdogarlar va
boshqa kelib-ketuvchilar uchun qulay sharoitlarni yaratish, ular uchun karvonsaroy, 
mehmonxona qurish, garchi boshqa din vakillari bo‘lsalarda ularga xayru-ehsonlar qilib, 
yaxshi munosabatda bo‘lish lozimdir. Aks holda bunday mamlakat, chet elliklar uchun yopiq 
hisoblanib, savdo-tijorat, elchilik munosabatlariga putur etadi, davlat rivojlanishi orqada 
qolishi bilan birga yolg‘izlanib, bo‘linib ketishiga zamin yaratadi.
Bundan tashqari, Ahmad Donish o‘zining “ Buxoro amirlari qisqacha tarixi ” nomli 
asarida rus va boshqa chet ellik savdogar va sayyohlarning Buxoroga tashrifi chog‘ida hibsga 
olinib, mol-mulki musodara qilinganligi, oqibatda buxorolik savdogarlarning ham 
Orenburgda hibsga olinib, bunday salbiy oqibatlarning sababchisi johil va o‘z bilganidan 
qolmaydigan vazirning buyrug‘i bilan amalga oshganligini misol tariqasida keltiradi [2. B. 
15]. 
Beshinchidan, dehqonchilik uchun suvning etarli bo‘lishi. Ahmad Donishning 
fikricha, daryodan chiqib katta-kichik ariqlarda oqqan suvlar mamlakat dehqonchiligi uchun 
etarli darajada bo‘lishi lozim. Hayotda eng kerakli va zarur narsa ham suvdir. Qanday 
mahobatli shahar bo‘lmasin, agarda uning suvi etarli bo‘lmasa, ko‘p o‘tmay bunday 
shaharning xarob bo‘lishi muqarrardir.
XIX asr oxiri XX asr boshlarida ijtimoiy-siyosiy vaziyat sabab Buxoro amirligida suv 
tanqisligi sezilib qolgan edi. Shuningdek, Ahmad Donish “Navodir-ul-vaqoe” asarida hind 
elchisi bilan buxorolik savdogarning suhbatidan quyidagicha parcha keltiradi: 
Hind so‘radi, Buxoro o‘z suviga egami? 
- Yo‘q, deb javob beradi buxorolik. 
- Unda Buxoro suvni qaerdan oladi? 
- Samarqanddan, dedi buxorolik. 
- Samarqand kimga tegishli?- so‘radi elchi. 
- Bizga,- deydi buxorolik. 
- Samarqand sizniki emasku? 
- Bunday bo‘lishi mumkin emas. Buxoro va Samarqand bitta shahar va ularni bir-
biridan ajratib bo‘lmaydi. 
Elchi dedi: 

---