Issn 2181-2292 "солиқ ва ҳаёт" электрон илмий-оммабоп журнали

Минтақавий иқтисодиётда тармоқ таҳлилининг асосий тушунчалари: 
a) Тугунлар - минтақавий иқтисодиётнинг алоҳида хўжалик субъектларини 
ифодалайди. 
Буларга 
корхоналар, 
саноат 
корхоналари, 
илмий-тадқиқот 
муассасалари, давлат идоралари ва бошқа тегишли манфаатдор томонлар кириши 
мумкин. 
b) Уланишлар сифатида ҳам танилган қирралар тармоқдаги тугунлар 
орасидаги муносабатларни ифодалайди. Бу алоқалар савдо муносабатлари, билим 
алмашинуви, молиявий операциялар ёки ҳамкорликдаги лойиҳалар каби турли хил 
бўлиши мумкин. 
c) Даража марказлашуви тармоқ ичидаги тугунга эга бўлган уланишлар 
сонини ўлчайди. Юқори даражадаги марказлаштирилган тугунлар иқтисодий 
тармоқ ичида марказий ва таъсирчанроқ ҳисобланади. 
d) Ўрта марказлик тугуннинг бошқа тугунлар ўртасида кўприк ёки воситачи 
сифатида 
ҳаракат 
қилиш 
даражасини 
баҳолайди. 
Юқори 
даражадаги 
марказлаштирилган тугунлар тармоқнинг турли қисмлари ўртасида ресурслар ва 
маълумотлар оқимини осонлаштиришда муҳим роль ўйнайди. 
e) Кластерлаш коэффициенти маълум бир тугуннинг қўшни тугунлари 
орасидаги ўзаро боғлиқлик даражасини ўлчайди. Юқори кластерлаш тармоқ ичида 
бир-бирига маҳкам боғланган гуруҳлар ёки кластерлар мавжудлигини кўрсатади. 

---

www.soliqvahayot.uz
III СОН. 2023 
146 
f) Тармоқ зичлиги тармоқдаги умумий мумкин бўлган уланишлар сонига 
ҳақиқий уланишлар нисбатини билдиради. Тармоқнинг юқори зичлиги яхши 
боғланган ва чамбарчас интеграциялашган иқтисодий тармоқни кўрсатади. 
 
2-расм. Минтақавий иқтисодиётларда тармоқ таҳлилининг қўлланилиши
2
. 
Минтақавий иқтисодиётда тармоқ таҳлилининг қўлланилиши бўйича 
тадқиқотимизни давом эттирамиз (2-расм). Хусусан, тармоқни таҳлил қилиш 
минтақадаги иқтисодий омил сифатида ҳаракат қиладиган энг таъсирли тугунлар 
ёки тармоқларни аниқлашга ёрдам беради. Ушбу асосий омилларни тушуниш 
умумий иқтисодиётга сезиларли таъсир кўрсатадиган тармоқларни қўллаб-
қувватлаш ва ривожлантиришга эътибор қаратиш имконини беради. 
Корхоналар, муассасалар ва тадқиқот марказлари ўртасидаги ҳамкорлик 
алоқаларини таҳлил қилиш орқали тармоқ таҳлили инновациялар ва билим 
алмашиш учун қулай муҳитни яратиши мумкин. Ҳамкорликдаги потенциал 
бўшлиқларни ёки тўсиқларни аниқлаш мутахассисларга ҳамкорлик ва тадқиқот 
ҳамкорликларини кучайтириш учун мақсадли тадбирларни ишлаб чиқиш имконини 
беради. 
Минтақавий барқарорликни баҳолаш тармоқнинг уланиши ва ортиқчалигини 
ўрганиш минтақанинг ташқи зарбаларга чидамлилигини баҳолашга ёрдам беради. 
Муқобил уланишларга эга мустаҳкам тармоқ узилишларга бардош бера олади ва 
тезроқ тикланади.
Тармоқ таҳлили минтақадаги тегишли тармоқлар кластерларини аниқлашга 
ёрдам 
беради. 
Ушбу 
билим 
кластерларни 
мустаҳкамлаш, 
уларнинг 
рақобатбардошлигини ошириш ва кейинги ихтисослашувни рағбатлантириш учун 
мақсадли ёрдам кўрсатишга имкон беради. 
Меҳнат, капитал ва билим каби ресурслар оқимини тушуниш ресурсларни 
тақсимлашни оптималлаштириш ва минтақанинг турли қисмларида тенг 
ривожланишни таъминлаш имконини беради.
Тармоқ таҳлили минтақавий иқтисоднинг мураккабликларини тушуниш учун 
кучли воситадир. Иқтисодий субъектлар ўртасидаги муносабатлар ва ўзаро 
таъсирларни ўрганиш орқали ушбу ёндашув минтақавий тармоқнинг заиф 
томонларини бартараф этишда унинг кучли томонларини ишлатадиган далилларга 
асосланган стратегик режаларни ишлаб чиқишда ёрдам беради. Мутахассислар 
тармоқ таҳлилидан ҳамкорлик, инновациялар ва барқарорликни ривожлантириш, 
натижада минтақада барқарор иқтисодий ўсиш ва ривожланишни таъминлаш учун 
фойдаланиши мумкин. 
2
Муаллиф ишланмаси