Issn 2181-2292 "солиқ ва ҳаёт" электрон илмий-оммабоп журнали

2. Адабиётлар шарҳи. 
Минтақавий ва тармоқ тузилмаларининг мураккаблигини инобатга олган 
ҳолда, стратегик режалаштиришга ҳар томонлама ва контекстли ёндашувни қабул 
қилиш жуда муҳимдир. Турли ҳудудий бирликлар ичидаги ноёб кучли, заиф 
томонлар, имкониятлар ва таҳдидларни ҳисобга олган ҳолда ва минтақанинг 
иқтисодий субъектларининг ўзаро боғлиқлигидан фойдаланган ҳолда, стратегик 
режалаштирувчилар мувозанатли ва инклюзив ўсишни қўллаб-қувватловчи 
мослаштирилган тадбирларни ишлаб чиқишлари мумкин. 
Ҳудудий ва тармоқ тузилишининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган 
ҳолда стратегик режаларни ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган тадқиқотлар жуда 
кўп эмас. Аммо унга яқин мавзуларда тадқиқотлар олиб борилганлини алоҳида 
таъкидлаш лозим.
П.Котлер ва К.Келлер (2006) каби муаллифлар стратегик режалаштиришни 
ташкилотнинг ёки минтақанинг мақсадлари, қобилиятлари ва ресурслари 
ўзгарувчан имкониятлар ўртасида барқарор уйғунликни яратиш ва қўллаб-
қувватлаш жараёни сифатида белгилайдилар. 
В.Осасио ва Ж.Жосеп (2008) стратегик режалаштиришни аниқ мақсадларни 
белгилаш ва ушбу мақсадларга эришиш учун келажак ва тизимли ҳаракат 
йўналишини танлаш жараёни сифатида белгилайди.
Х.Минтзберг (1998) стратегик режалаштириш ва стратегик фикрлаш 
ўртасидаги муҳим фарқларни таъкидлайди. Стратегик режалаштириш таҳлилни, 

---

www.soliqvahayot.uz
III СОН. 2023 
143 
стратегик фикрлаш эса синтезни англатади. Бинобарин, стратегик фикрлаш 
стратегик режани ишлаб чиқишнинг асосий шартидир.
П.Дойл (2000) стратегик режалаштириш сиёсатчилар ва менежерларга ўзгариш 
жараёнини осонлаштиришга ёрдам берадиган жараён эканлигини таъкидлайди. 
Минтақавий иқтисодий характеристикалар бўйича адабиётлар ҳудудий ва 
тармоқ тузилмаларига эга бўлган минтақавий иқтисодиётларнинг ривожланиши ва 
ўсишига таъсир қилувчи турли омиллар ҳақида қимматли фикрларни беради. 
Тадқиқотчилар ушбу ҳудудларнинг иқтисодий қиёфасини белгилайдиган турли 
жиҳатларни кўриб чиқдилар, уларнинг ноёб муаммолари ва имкониятларини 
чуқурроқ тушунишга ёрдам бердилар. 
Ушбу соҳадаги тадқиқотнинг асосий йўналишларидан бири минтақанинг 
турли ҳудудий бирликлари ичидаги иқтисодий номутаносибликларни аниқлаш ва 
таҳлил қилишдир. Тадқиқотлар фазовий тафовутлар мавжудлигини таъкидлади, бу 
ерда маълум ҳудудларнинг бошқаларга нисбатан иқтисодий ривожланиш ва 
фаровонлик даражаси юқори. Ушбу номутаносибликка географик жойлашув, табиий 
ресурсларнинг мавжудлиги, инфратузилма ва тарихий ривожланиш каби омиллар 
таъсир қилиши мумкин. Мутахассислар ва режалаштирувчилар стратегик 
режаларни ишлаб чиқишда ушбу номутаносибликларни ҳисобга олишлари, 
иқтисодий ўсиш ва ривожланишнинг кенг қамровли иқтисодиёт доирасидаги барча 
ҳудудларни қамраб олишини таъминлаши керак. 
Минтақавий иқтисодий хусусиятларнинг яна бир муҳим жиҳати иқтисодий 
кластерлар ва ихтисослашувларнинг мавжудлигидир. Ҳудудлар малакали ишчи 
кучидан фойдаланиш, технологик ютуқлар ёки тарихий афзалликлар каби омиллар 
туфайли кўпинча муайян соҳаларда ёки иқтисодий тармоқларда кучли томонларини 
намойиш этади. Ушбу кластерларни тушуниш стратегик режалаштириш учун жуда 
муҳимдир, чунки у ҳар бир минтақанинг рақобатбардош афзалликларини ва 
инновациялар ва иқтисодий ўсишни таъминлаш учун турли кластерлар ўртасидаги 
ҳамкорлик потенциалини аниқлашга ёрдам беради.
Иқтисодий кластерлардан ташқари, тадқиқотчилар минтақавий иқтисодиётни 
шакллантиришда асосий иқтисодий омилларнинг ролини ўрганишди. Бу 
драйверларга йирик саноат, тадқиқот ва инновация институтлари, транспорт 
марказлари ва таълим марказлари каби омиллар кириши мумкин. Ушбу 
драйверларнинг мавжудлиги ва ишлаши минтақанинг умумий иқтисодий 
кўрсаткичларига ва инвестицияларни жалб қилиш ва ўсишни рағбатлантириш 
қобилиятига сезиларли таъсир кўрсатиши мумкин. 
Бундан ташқари, тадқиқотлар минтақавий иқтисодиётларнинг демографик 
хусусиятларини ҳисобга олиш муҳимлигини таъкидлади. Аҳолининг тақсимланиши, 
ёш таркиби, таълим даражаси ва ишчи кучининг малакаси меҳнат бозори ва 
минтақадаги инсон капиталининг ривожланишига таъсир қилувчи муҳим 
омиллардир. Минтақанинг демографик таркибини тушуниш меҳнат бозоридаги 
номутаносибликларни бартараф этиш ва барқарор иқтисодий ўсишни 
рағбатлантириш учун самарали сиёсатни ишлаб чиқиш учун жуда муҳимдир.