Iste’mol va jamg‘arma

1-savol ► 
Iste’mol – bu keng ma’noda 
jamiyat ehtiyojlarini
qondirish maqsadida ishlab 
chiqarishning pirovard
natijalari, iqtisodiy resurslar 
va ishchi kuchidan 
foydalanish jarayonini 
bildiradi. 

---

Iste’mol va jamg‘arma 
 
. 
365 
Iqtisodiyotdagi iste`mol va daromad orasidagi boshqa shu kabi teng kuchli 
bog’liqliklar makroiqtisodiyotdagi puxta asoslangan bog’liqliklardan biri bo’lib 
xizmat qiladi. bu bog’liqlikni o’rganish orqali biz shuningdek, daromad va 
jamg’arma orasidagi bog’liqliklarni tahlil qilamiz. Yodingizda bo’lsa, iqtisodchilar 
shaxsiy jamg’arib boriladigan pul mablag’ari terminiga ‘sarfl amaslik’ yoki 
‘iste`mol qilinmay qolgan soliqlardan keyingi daromadlar’ deb ta’rif beradilar. 
Jamg’arma (J) ixtiyordagi daromaddan (ID) iste`molni (I) ayirib tashlangan 
qismiga tengdir. Mamlakatning iste`mol darajalari va jamga’rmalarini ko’p omillar 
belgilab beradi, ammo eng ahamiyatli omil esa ixtiyordagi daromaddir.
AQShdagi ba’zi tarixiy ma’lumotlar e’tibor qarataylik. Grafik 8.1dagi har bir 
nuqta 1983 yildan beri 1 yil uchun ixtiyordagi daromadni va iste`molni ifodalaydi. 
Shu nutqalarda erkin joylashtirilgan C chizig’i iste`molni ixtiyordagi daromadga 
bevosita bog’liq ekanini ko’rsatadi; buning ustiga, uy xo’jaliklari daromadlarining 
ko’p qismini sarfl ab yuborishadi. Lekin masalagan kengroq yondashish taqozo 
etiladi. 45º (darajali) to’g’ri chiziq tayanch chizig’i hisoblanadi.
1
Chunki u grafikning ikki o’qi 
hosil qilgan 90 º li burchakni teng 
ikkiga bo’ladi va undagi har bir nuqta 
ikki o’rdan teng masofada joulashgan. 
45º (darajali) to’g’ri chiziqning har bir 
nuqtasida 
kiste`mol 
ixtiyordagi 
daromadga tenglashadi, yoki I = ID. 
Shuning uchun, 45º (darajali) to’g’ri 
chiziq va gorizontal o’qdagi har 
qanday nuqta orasidagi tik masofa 
iste`mol yoki ixtiyordagi daromadni 
o’lchashda yordam beradi. Agar undan ixtiyordagi daromadni o’lchashda 
foydalansak, u bilan iste`mol chizig’i orasidagi I deb belgilangan vertikal masofa 
o’sha yilgi jamg’armani (J) miqdorini ko’rsatadi. Jamg’arma istalgan yildagi real 
iste`molni 45º (darajali) to’g’ri chiziqqa yetmaydigan miqdordir. (J = ID – I). 
Misol uchun, 1992 yilda ixtiyordagi daromad $4751milliardni va iste`mol esa 
$4385 milliardni tashkil etgan bo’lsa, jamg’arma $366 milliardni tashkil etgan edi.
1
McConnell, Brue. Economics: principles, problems and policies. 17 
th 
edition. America, New York: McGraw-Hill, 
2008. page 147.

---