Iv bob. Buzmasdan nazorat qilish (bnq) turlari, uni standartlash va metrologik ta’minlash

Nuqsonlarni kuzatishda farqlanish darajasi – asboblarning tiniq 
ko‘rinish hosil qilishi, rang, obyektning burchak o‘lchamlari, ular 
konturining aniqligi va yoritish sharoiti, hamda ko‘ruvchanlikning 
davomiyligiga bog‘liq.
Yuqorida keltirilgan har bir xossalar uchun o‘zining absolyut 
farqlanuvchanligi chegarasi mos keladi, undan pastroqda esa nuq-
sonlar ko‘rinmay qolishi mumkin va buning oqibatida obyektning 
boshqa xossalarini kuzatish mumkin bo‘lmay qoladi.
Optik nurlanish spektrining ko‘rinish sohasida inson ko‘zin-
ing spektral sezgirligiga va ko‘rish sezgirligiga mos keluvchi bir-
liklardan foydalaniladi. Bunda yorug‘lik oqimi o‘lchanadi (1 
lm=1,683 Vt 
λ=0,55 mkm uchun), yorug‘lik kuchi I=Ф/ω – 
kandelda (1 kd = 1 lm/sr), yorituvchanlik F=Ф/S – lyuks larda 
(1 lk = 1 lm/m
2
). 
Nazorat obyektining sirtni nurlantirish o‘lchovi (aks nur bilan yor-
itilayotgan yoki o‘zi yoritilayotgan) yorqinlik hisoblanadi, V, kd/m
2
:
B = I/S;
Farq qiladigan muhim shartlardan yorqin tasvir va nuqsonning 
burchak o‘lchami farqlari qabul qilingan. Tasvir aniqligi – nuq-
sonning energetik yorqinligi va uni o‘rab turuvchi fonning farqi 
hisobiga nuqsonning ko‘rinishidir. Yorqin tasvirning darajasi quy-
idagi nisbat bilan baholanadi:

---

21
K = (B
ф
– B
0
) / (B
Ф
+ B
0
)
Bu yerda, B
0
– ko‘rilayotgan obyektning yorqingligi; B
Ф
– 
o‘rab turgan muhit fonining yorqinligi.
K>0,5 bo‘lganida tasvir kuchli hisoblanadi, 0,2≤0,5 – 
bo‘lganida o‘rtacha bo‘ladi; K
≤0,2 dan kam bo‘lsa kam hisobla-
nadi.
Yorqin tasvirning minimal kattaligi kuzatishning optimal sha-
roitlarida tasvirlar ko‘rinuvchanligining tutilishi K
por
, deyiladi va 
inson uni farqlay oladi. Ko‘pchilik insonlar uchun K
por
– 0,01–
0,02 ni tashkil etadi. Nuqsonlarning amaldagi tasvirining tiniqli-
gini –K uning K
por 
– tutilgan qiymatiga nisbati berilgan sharoit-
da V nuqsonning ko‘rinuvchanligini belgilaydi:
V = K/K
por
.
Ko‘rinuvchanlik V
≤1 bo‘lganida o‘rab turgan fondda hattoki 
yirik nuqsonlarni ham nazorat qilinayotgan obyektning sirti tasviri 
tiniqligi kam bo‘lgani uchun ko‘z bilan ko‘rib aniqlab bo‘lmaydi.