Ix bob. Ionlashtiruvchi nurlanishlar va ularning xususiyatlari

11.6.3.Birlamchi radionuklidlar.

Hozirgacha erda yarim emirilish davri yil va undan ortiq bo‘lgan 23 ta uzoq yashovchi radioaktiv element saqlanib qolgan. Atom og‘irligi 208 dan kichik (qo‘rg‘oshin) bo‘lgan uzoq yashovchi radioaktiv element uran va toriy emirilishlar zanjiriga taalluqli emas, ammo atrof-muhitda juda kam miqdorda mavjud. Tabiatda aniqlangan eng ko‘p tarqalgan uzoq yashovchi radionuklidlar 12- jadvalda ko‘rsatilgan.

12-jadval

t/r	Radionuklidlar	Tarqalganligi,%larda	Emirilish turi va zarra energiyasi mev	YArim emirilish davri, (yil)
1	Kaliy ()	0,0117	,1,31
2	Vanadiy ()	0,250	,0,601
3	Rubidiy ()	27,83	,0,273
4	Indiy ()	95,72	,1,0
5	Tellur ()	0,905	,0,052
6	Lantan ()	0,092	,0,077
7	Neodim ()	23,80
8	Samariy ()	15,0	,2,26
9	Samariy ()	11,3	,1,96
10	Lotinsiy ()	2,59	,1,188
11	Gafniy ()	0,162
12	Reniy ()	62,60	,0,0025
13	Platina ()	0,012

Radionuklidlarni 2 guruhga ajratish mumkin:

-Z<80 (va hokazo)

- 80

Tabiiy radionuklidlarning miqdori har xil muhitlarda bir xil emas. Bu muhitlarning kimyoviy tarkibiga bog‘liq. Ularning biosferada yig‘indi aktivligi Bk ga teng. SHu narsa ma’lumki bu radionuklidlarning yoshi Quyosh sistemasi yoki Erning yoshidan kichik emas. Ehtimol bu radionuklidlar chang yoki qattiq materiya ko‘rinishida kosmik fazodan olingan bo‘lishi mumkin. SHuning uchun “Ona” va “Hosilaviy” yadrolarning yarim emirilish davrini bilgan holda, bu jinslarning o‘rtacha yoshini ham baholash mumkin. Masalan bu radionuklidlarning yarim emirilishidan qo‘yidagi zanjirlar hosil bo‘li mumkin:

yoki

Bularni uzoq emiriluvchi uran va toriy zanjirlaridan farqli ravishda qisqa emiriluvchi zanjirlar deb ataladi. Endi hozirda mavjud radioaktiv elementlar qatorlarini qarab chiqamiz.

11.7 Uran, toriy va neptuniylar qatorlari.

Tabiatda to‘rtta uran, toriy va neptuniydan boshlab qo‘rg‘oshin yoki vismut bilan tugaydigan genetik bog‘langan radionuklidlarning uzoq emiriluvchi zanjiri mavjud (71-rasm).

-Birinchi zanjir, toriy qatori (aktinouran radioaktiv oilasi) massa soni A=4n bo‘lgan toriy-232 () boshlab beradi, ya’ni birinchi radionuklid hisoblanadi.Tarqalganligi -100 %, yarim emirilish davri yil . Bu oila boshlig‘i 6 marta - va 4 marta -emirilishdan so‘ng qo‘rg‘oshinning turg‘un izotopi bilan tugallanadi.

-Ikkinchi zanjir, uran qatori (toriy radioaktiv oilasi) massa soni A=4n+2 bo‘lgan uran -238 () izotopi boshlab beradi. Dastlabki radionuklid uranning () tarqalganligi-99,3 % bo‘lib, yarim emirilish davri yil. Bu radionuklid 8 marta - va 6 marta - emirilib qo‘rg‘oshinning turg‘un izotopi bilan tugaydi.