Ызбекицон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги


Сохта ишонч билан ызингиздаги ы=увчилар


Download 0.58 Mb.
bet14/46
Sana31.03.2023
Hajmi0.58 Mb.
#1313103
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   46
Bog'liq
педагогик махорат

Сохта ишонч билан ызингиздаги ы=увчилар


ыртасидаги ишончни фар=и нимада?


2. Ишонтиришга =ыйиладиган талаблар
Ишонтириш билимлар, =арашлар ва хул=-атвор меъёрлари системаси былибгина =олмай, балки уларнинг шакллантириш усуллари щамдир. Ишонтириш ёрдамида янги =арашлар, муносабатлар шаклланади, ёки ноты\ри =араш ва муносабатлар ызгаради.
Мунозара, тортишув, сущбат ы=итувчи щикояси ва унинг шахсий намунаси былиб щисобланади. Ишонтириш ы=увчиларга таъсир этиш методи сифатида ю=ори самара бериши учун =уйидаги талабларга жавоб бериши керак: ишонтириш шакли ва мазмуни ы=увчилар ёш даврига мос былиши лозим (кичик мактаб ёшида эртак, ривоят, фантацик щикоялар мисолида, сынгра эса борли=, дунёни ырганиш, инсон маънавий дунёсини ырганиш); ишонтириш ы=увчиларнинг индивидуал хусусиятларига мос былиши лозим. Бунинг учун ща=и=ий щаёт тарзини ырганиш зарур; ишонтириш умумий тарздаги =оида ва принциплардан таш=ари, ани= далил ва мисолларни щам ыз ичига олиши зарур (ы=итишда кыргазмаликка эътибор бериш); ишонтириш жараёнида баъзи щолларда барча бир хил хабардор былган далил ва хул=-атворни мущокама =илишга ты\ри келади, бу ыз навбатида далилнинг ха==онийлиги ты\рисидаги ик=иланишларини ё`==а чи=аришга ва умумий ты\ри хулоса чи=аришга ёрдам беради; бош=аларни ишонтирар экан, ы=итувчининг ызи щам ыз фикрларига =атъий ишониши зарур.
Ишонтиришдан самарали ызаро таъсир этиш воситаси сифатида фойдаланиш учун =уйидаги шартлар бажарилиши лозим:
ишонтирувчи кучга эга былиши. Бу унинг мазмуни ва ишонтирувчининг обрыга эга былиши билан белгиланади. Ы=увчи ы=итувчини =анчалик кып щурмат =илса, унга ишониши щам шунча осон былади; ишонтириш жараёнини ташкил этишда ы=увчининг рущий =иёфасининг ызига хослигини эътиборга олиш. Бунинг учун педагог ы=увчи олий асаб системасининг типини, унинг таълим, тарбия ва камолотнинг ривожланиш доирасини билиши зарур. Масалан, бола кучли мувозанатлашмаган (сангвиник) асаб системаси типига эга былсин. Унда тормозланиш жараёнига нисбатан =ыз\алиш жараёни кучли былади. Бу щолда, ы=итувчи ишонтириш жараёнини ы=увчи асаб системасини орти=ча =ыз\алишига ё`л =ыймайдиган, =ышимча щиссиёт (щаяжон) содир =илмайдиган тарзда олиб бориши лозим; ызаро таъсир этиш ва=тида ы=итувчи ва ы=увчиларнинг интелектуал-щисси щолатини эътиборга олиш. Масалан, бола нищоятда щаяжонланган щолатда былса унда салбий щиссиётлар уцунлик =илади. Агар ы=итувчи буни эътиборга олмай, ы=увчига унинг ноха= эканлигини исбот =илишга щаракат =илса, щеч =андай ижобий натижага эриша олмайди.
Фикр, сезги ва иродавий хислатлар бир бутун яхлитликни ташкил этгандагина ишонтириш методи ха=и=ий щаракатлантирувчи кучга айланиши мумкин. Бу методни =ыллашда ишонтириш таркиби (билиш, сезги щиссиёт, хул=-атворга) амал =илиш ма=садга мувофи= Дастлабки икки ташкил этувчиларни бир-биридан ажратиб былмайди ва шундай былиши щам керак. Ы=итувчи ы=увчининг ижобий хислатларини эътиборга олиб, унинг билишига асосланган щолда, янги билимлрани унинг щиссётига таъсир кучини янада ошириш йылларини излайди.
Ы=итувчининг ыз сызига =атъий ишониши, щайратланиши, ыз фикрларини щимоя =илишга тайёр эканлиги, тушунтирилаётган =оидаларнинг асосли тарзда исботланиши, ишонтириш методининг кучини янада оширади. Бу-ы=увчиларни илщомлантирувчи, щаяжонга солувчи, уларнинг хаёлини =амраб олувчи ва узо= ва=т ёдларида са=ланувчи жонли (ёр=ин) сызлар билан ифодаланади. Ишонтирувчи ва ишонувчининг фаол ызаро таъсир этишларини щам таш=ил этишга эътибор бериш лозим. Ишонтириш методидан болани =айта тарбиялашда фойдаланиш учун унинг ижобий хислатларини, =изи=ишларини билиши ва эътиборга олиши зарурдир. +айта тарбияланувчининг ижобий хислатларига таянган щолда тарбиячигина тез орада унинг ишончини =озиниши мумкин.
Ы=увчи билан муло=отда былганда, аввало унинг ызини щам иккилантириб турган сохта ишончларни «аста-секин», «пайпаслаб» топиш, асосли тарзда уларни бартараф =илиши керак. Агар ы=увчи ишонтириш жараёнини эркин, ыз щощиши билан =абул =илса, ма=садга эришиш осон былади.
Ишонтириш натижаси ы=итувчи сызи ва хул=ига щам бо\ли=дир. Тарбиячининг сызи ва иши бир былиши керак. Масалан, жащл уцида ы=увчини жазолаш билан =ыр=итиб, сынг эсдан чи=ариб =ыйиши, ы=увчиларга ваъда бериб уни бажармаслик ва щоказолар, ишонтириш методи самарасини пасайтиради. Энг ёмони-ы=итувчи ы=увчиларга ща=и=ат ща=ида баландпарвоз сызларни айтсада, ызи кундалик иш фаолиятида унга амал =илмаслигидир. Бундай ы=итувчи жамиятга катта зарар келтиради.
Ишонтиришнинг ю=ори самарадорлиги ы=увчилар билимларини (иродавий хислатлар, ты\ри хул= меъёрларини таркиб топтириш) мустащкамловчи маш=ларга щам бо\ли= былади. Ы=увчи характерини шакллантиришда маш=лар алощида ырин тутишини ыз даври да А.С.Макаренко щам таъкидлаб ытган. Жумладан, Папаниннинг жасорати ща=идаги щикояларни ы=иб бериш билангина ы=увчиларда жасурликни тарбиялаб былмаслигини у=тирган. Бу щолда бош=алар жасоратини кыз-кыз =илувчи, ундан фа=ат зав=ланувчи субъект-томошабинни тарбиялаб етказиш мумкин. Инсонни шундай щолатга тушириш керакки, у чидамлилик, шиддаткорлик ва жасурлик хислатларини намоён =ила олсин. Мещнатсеварликни мащнат ща=идаги щикоялар билан эмас. Балки мещнат жараёнини ызида тарбиялаш, худди шунингдек, шиддаткорлик эса =ыр=о=ликни ва журъатсизликни енгишда тарбияланади.
Баъзан мактабларда фа=ат о\заки тадбирлар ытказишга нищоятда кып эътибор берилади. Биринчидан, бундай тадбирлар болаларни зериктиради, иккинчидан, улар щаётдаги ани= вазиятларда ызини =андай тутишга оид тажрибани эгаллай олмайдилар. Натижада, ижтимоий щаётда сусткаш былиб етишадилар. Лекин, бундай о\заки тадбирларни щам ю=ори даражада ишонтириш салощиятига эга быладиган =илиб ытказиш мумкин. Масалан, синф (гурущ) ы=увчилари ыртасида «Бепуллик =анчага тушади?» мавзусида йи\илиш ытказиш мумкин. Ы=итувчи ы=увчилар ёрдамида ижтимоий таъминот фонди, жам\армалар, республикамиз фу=ароларини ху=у=лари, бурчлари ва эркинликлари ща=ида ахборот беради. Ахборот олиш манбаи сифатида ы=увчи хонадони, болалар бо\часи, корхона, маклаб танлаб олиниши мумкин. Ы=итувчи щар бир ы=увчига алощида ёки барча синф (гурущ) ы=увчилари учун бир хил карточка-топшири=лар ишлаб чи=ади ва статистик маълумотлар йи\ишда ы=увчиларга ёрдам беради. Худди шунингдек, «Атрофимиздаги тежамкорлик» ыйини щам яхши натижа беради. Бу ыйинни ытказишдан ма=сад ы=увчиларга мамлакатимизнинг и=тисодий сиёсати ща=идаги билимларини чу=урлаштириш, мулк шаклидан =атъий назар, унга тежамли муносабатда былиш ва мустащкам щаётий мав=ега эга былишни тарбиялашдир. Ыйинда ёшлари тенг былган ы=увчилар гурущи =атнашади. Щар бир гурущга улар етиб борадиган бекатнинг номи кырсатилган йыл вара=аси берилади. Биринчи бекат "Бизнинг туман" деб аталади. Ы=увчилар ызлари яшаб тырган таман и=тисодиётини ырганадилар, унга зарур былган касблар ва мутахассисликлар ща=ида ахборот йи\адилар. Навбатдаги бекат "Тежамкорлар" деб аталади. Унда кыргазмали =уроллар тайёлаш, мактаб мебелини таъмирлаш, ы=увчиларни микрокалкуляторлар ёрдамида ы=ув юрти и=тисодига оид щисоб-китоб ишларини бажаришлари (электроэнергияси, сув, исси=ликдан о=илона фойдаланиш, нонни эъзозлаш, дарсликлар ва жищозларни авайлаб асраш). Учинчи ва туртинчи бекатлар "Мактаб-сенинг уйинг" ва "Касалхона" деб аталади. "Охирги бекат"да эса ы=увчилар бажарган ишлари ща=ида щикоя =иладилар, ызлари ясаган буюмларини, таъмирлаган китобларини, жищоз ва асбоб ускуналарини намойиш =иладилар. Бу йи\илишни ытказишга ба\ишланган деворий газета чи=ариш ва тежамкорликка оид кино (диа) филмлардан фойдаланиш щам тадбир самарадорлигини оширади.
Ю=орида =айд =илинган йирик тадбирларга тайёргарлик кыришни ва ытказиш методикаси ы=увчиларда фу=ароликни, ижтимоий бурч сезгисини тарбиялашга =аратилган. У ы=увчиларнинг тадбир ытказишга тайёргарлик кыриш жараёнида олган билимларини ызлари шахси учун ащамиятини оширади. Амалий топшири=ларни бажариш жараёнида эса ижобий хул= тажрибасини эгаллайдилар. Бу мисоллар ишонтириш методидан фойдаланишда тугалланганликка алощида эътибор берилганлигини кырсатади.
Ишонтириш методини =айта тарбиялаш яъни =араш ва муносабатларни шакллантиришда =ыллаш-у ёки бу хислатларни намойиш =илиш зарур былган махсус вазиятлар яратиш ор=али амалга оширилиши щам мумкин. Тасодифий вазиятлар =уйидаги ё`ллар билан яратилади: дарсда-ы=увчига кутилмаган савол бериш, дарсдан таш=арида ноты\ри щатти-щаракатлига и=рор былишига мажбур =илиш, ыйинда эса щаракат =илишга ундаш (масалан, \ира-шира ырмонда "разведка"га бориш). Мактаб щаёти тасди=ланганидек, баъзан ы=увчи ыз имкониятларини рыёбга чи=аришга шароит былмагани учун щам тарбияси о\ирлар =аторига =ышилиб =олар экан. Ундан дарсда онда-сонда сырашади, ы=итувчи унинг билимига ишонмайди, дарс пайтида унга дик=ат-еътибор беришга ва=тдан =из\анади. Агар ы=увчига тез-тез мурожаат =илинса, унга ыз фикрини баён =илиш таклиф этилса, унинг хул=ида шаклланиб =олган цреотиплар аца-секин ызгара бошлайди. Танлаш имконияти берилганда болада ызи учун ё=имлиро= нарсани танлашга =изи=иш уй\отади. М.Горкий номли =олонияда Семён Карабановнинг колониядан щайдалганлигини эслаб кырайлик.
У икки уйдан бирини танлаш щолатига туширилган эди: ё ички тартиб-=оидаларга =атъий амал =илиб =олонияда =олиш ёки дайдиларча "екрин" щаётга =айтиш. Семён =олонияда =олишни танлайди
Ички зиддиятли щолат: уни щам буни щам щощлайди, Лекин биттаси иложи бор. Масалан, иккита тыгаракка ёзилишни щощлайди, Лекин биттасига ёзилса щам былади. Баъзан танлаш вазияти ва зиддият бир-бирига мос тушади, Лекин айрим щолларда зиддият ечими топилмаган =арама-=аршиликларга бо\ли= былади: бир ы=итувчи уддалашга интилади, лекин бош=а ы=итувчи ёрдамида щал этилиши мумкин, акс щолда у ы=увчи характерида ну=сон пайдо былишига сабаб былиши мумкин.
Зиддиятли вазият болалар ыртасида аца-сёкин пайдо былади. Зиддиятлар турли сабабларга кыра содир былиши мумкин, гурущ ё`лбошчилари ыртасида, расмий ва норасмий фаоллар ыртасида ва бош=алар. Шахс ва гурущ ыки барча синф ы=увчилари ыртасидаги зиддият жуда хавфлидир. Зиддият салбий кечинмалар (изтироб)ни янада кескинлаштириб, уларни янада бар=арорлигини оширади: баъзилар хафа быладилар, баъзилар =асос олишга уринадилар, учинчи тоифадагилар эса =ыр=адилар, ыз =ыр=овларини ы=-пыписа ор=али яширадилар ва щоказо. Зиддиятларни бартараф =илиш ы=итувчидан юкса= мащорат талаб =илади. Энг аввало уларни сабабларини, щар бир ы=увчининг бу ща=даги фикрини ани=лаш, педагогик зийраклик, такт, журъатга эга былиш ва зиддиятларни бартараф =илишда чидамли былиш зарур. +ийинчиликларни енгиш вазиятлари-табиий щолда яратилади: о\ир тарбияли бола тысатдан ызи учун тартиб бызмасликка, аксинча уни =ыллаб-=увватлашга мажбур былиб =олади, быйсуниш ырнига ращбар (лавозими) вазифасини бажарувчи вазиятга тушиб =олади.
А.С.Макаренко ва В.А.Сухомлимский асарида зид диятларни бартараф =илишда юкса= педагогик мащорат кырсатишга жуда кып мисолларни учратиш мумкин.



Зиддиятли вазиятга =ышимча фикрлар келтиринг.



Download 0.58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   46




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling