Ызбекицон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги


Download 0.58 Mb.
bet27/46
Sana31.03.2023
Hajmi0.58 Mb.
#1313103
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   46
Bog'liq
педагогик махорат

3. Тил ва нут=
Тил ва нут= бир-бирига бо\ли= щодисалардир. Уларни бир-биридан ажратиб =араш асоссиздир. Тил нут= учун моддий материалдир. Сщу материал асосида нут= ташкил топади. Тилдан щамма нарса тил жамоаси учун умумий былади. Тилда рущий ва моддий материал мавжуд. Сыз, морфема, фонемаларнинг киши хотирасидаги образлари рущий материал щисобланади. Нут= яратиш жараёнида маълум товуш тыплами (комплекси) да намоён быладиган сыз шакллари, морфемалар, товушлар моддий материалдир. Бундан тил бир томондан моддий щодиса былса, иккинчи томондан рущий щодисадир деган хулоса келиб чи=ади. Унинг моддийлигини эса, нут= жараёнида юзага келувчи мавжуд (реал) товушлар белгилайди.
Биз хотирамизда са=ланган =оидалардан тезкорлик билан (автоматик щолда) фойдаланиб, бирор фикрни юзага чи=ариш учун сызлар ва грамматик маъно ташувчи морфемалардан сыз шаклларини ва гапларни щосил=иламиз. Масалан: миямизда у китобни =аердан олганини билиш фикри ту\илди дейлик, уни савол тари=асида шундай юзага чи=арамиз:
Сен китобни =аердан олдинг?
Бунда биз сен, китоб, =аер, ол лексемаларидан; -ни, -дан, -да, -нг морфемаларидан ва сыро= гап моделидан щамда =оидасидан фойдаландик. Бу гапни айтиш жараёнида онгимиздаги лексемалар алощида морфермалари =абул =илиб сыз шаклларига айланади ва ю=оридагича тартибни эгаллайди. Тил рущий щодисадан моддий щодисага айланади. Бу жараён тугаши билан тилга тегишли нарсалар яна алощидалик щолатига =айтади ва онгимизда аввалгидек са=лана боради. Демак, маълум тил сифатида са=ланадиган ва щамма ва=т ща=и=атга айланишга тайёр турган сыз, фонема, турли лисоний =оидалар, гапларнинг моделлари тилга тегишлиди. Тилга оид нарсалар чегараланган ми=дордадир.
Нут= тилдаги мавжуд ифода воситаларидан фойдаланган щолда мавжудликка (ща=и=атга) айланган фикрдир. Нут= нут= аъзоларининг щаракати жараёнида пайдо былади. Рущий щодиса былган тилнинг ифода воситалари нут= ихтиёрига ытгач, ща=и=атга айланади. Демак, нут= нут= фаолиятининг махсулотидан, маълум шаклга киришидан иборат.
Нут= икки хил былади: ички нут= ва таш=и нут=. Нут= киши онгида щам щосил былиши мумкин. Бунда у щали реаллашмаган тил унсурларидан ташкил топади. Бу-ички нут=дир. Кишиларнинг о\из очмасдан фикрлаши, мунозара юритиши, ыйлаши ички нут==а мисол былади.
Ыпкадан келган щавонинг нут= органларига таъсири, шу таъсир натижасида уларнинг щаракати билан ани= товушлар сифатида юзага келадиган нут=-таш=и нут=дир. Нут= щаракатидаги тилдир. Нут= тилга тегишли нарсаларни маълум ва=т былагида бир-бирига =ышади,щаракатга келтиради. Нут= сыз шакллари, эркин бирикмалар, сыз таркиби ва гаплардан ташкил топади. Нут= жараёни тугаб, фикр тингловчига етиб боргач,нут= щам тугайди. Демак, сыз шакллари, эркин бирикмалари, сыз таркиби, гапнинг турли кыринишлари нут=никидир. Тилдаги ифода воситалари чегараланган былишига карамасдан, нут= чексиздир. Тил воситалари нут= ихтиёрига ыткач, улардан чексиз ми=дорда гаплар тузиш мумкин. Нут= жамоадаги ёл\из шахс томонидан яратилади. Нут= жамоадаги алощида киши ёки кишиларга =аратилган былади. Демак, нут= ижтимоий щодисадир. Жамиятдаги кишиларни бирлаштириш, маълум ма=сад сари айлантириш имкониятига эга. Жамият тара==иётида нут= белгиловчи рол ыйнайди. Нут=сиз киши жамиятда былиши мумкин эмас. Щамма синфлар тил воситаларидан тенг фойдаланаверадилар. Аммо нут= ундай эмас. Маълум бир синфнинг манфаатини кызлабтузилади. Демак, нут= синфий ходисадир.

Download 0.58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   46




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling