Ызбекистон республикаси олий ва ырта

8.2. Бозорни бахолаш ва истеъмолчилик талабини ўрганиш

Маркетинг тадқиқотлари маркетинг фаолиятининг барча жабхалари бўйича қарор қабл қилиш билан бо\лиқ. Бозорни бахолаш ва истеъмолчилик талабини ўрганиш бўйича маркетинг тадқиқотларининг асосий йўналишларини тавсифлаймиз.

Бозорни ва сотувни тадқиқ қилиш. У корхонанинг келгуси фаолиятини белгилаш учун бозор шароитлари тў\рисида маълумотлар олиш мақсадида амалга оширилади. Бозорни ва сотувни тадқиқ қилишнинг асосий йўналишлариқуйидагиларни қамоаб олади:

• 
  бозор си\имини бахолаш;
  
• 
  бозорни сегментлаш;
  
• 
  бозор ўзгаришлари ва ривожланиш тенденциялари тахлили, хусусан, иқтисодий, фан-техника, демографик, экологик, қонунчилик ва бошқа омилларни тахлил қилиш;
  
• 
  бозорнинг фирма структурасини ўрганиш;
  
• 
  сотув хажмини башоарт қилиш.
  

Бозор си\имини аниқлаш бозор тадқиқотларининг асосий вазифаси хисобланади. товар бозори си\им деганда товарни сотиш даражаси ва нарх нисбатлари тушунилади. У ахли талаби хажми ва товар таклифи миқдори билан тавсифланади. Бозор си\ими тадқиқотлари кутилаётган сотув хажмини башорат қилишга имкон беради.
Бозор си\имининг икки хил даражаси мавжуд: потенциал ва реал (хақиқий). Бозорнинг хақиқий си\ими биринчи босқич саналади. Потенциал даража шахсий ва жамият эхтиёжлари билан белгиланади хамда уларга мос келувчи товар сотувини акс эттиради. Реал бозор си\ими потенциал бозор си\имига мос келмаслиги хам мумкин.
Бозор си\имини бахолаш натурал ва қиймат ўлчамида ўлчаниб, қуйидаги формулага асосан топилади:


БС қ ММ + ИХ -ЭХ,
бу реда
БС – бозор си\ими;
ММ – миллий махсулот ишлаб чиқариш;
ИХ – импорт хажми;
ЭХ - экспорта хажми.
Бозорнинг импорт си\ими қуйидагича аниқланади


БИС қ БС - ММ + НЭ,
бу ерда
БИС - бозорнинг импорт си\ими;
МЭ - миллий экспорт, аниқланиши МЭ қ ЭХ – РЭ;
РЭ – реэкспорт хажми.
Нисбий бозор улуши корхонанинг бозордаги улуши ва рақобатчилар улушининг нисбати сифатида аниқланади:

НБУ қ ЎБУ / РБУ

бу ерда
ЎБУ – ўз бозор улуши;
РБУ – рақобатчилар бозор улуши.