Izohli diktant

Tavsifiy (monologik) matn so‘zlovchi yoki yozuvchi tomonidan bayon 
etilgan voqea-hodisa, narsa yoki shaxs tasviri, tavsifi yohud xabar, ma’lumot 
bayonidir. Maqola, insho ham tavsifiy matnning bir turi sanaladi. Ma’lum 
voqea-hodisalarga, narsa va shaxslarga oid fikr-mulohaza bildirish, ularni 
badiiy-tasviriy vositalar yoki dalillar bilan ta’riflash, izohlash, isbotlash, 
asoslash tavsifiy matnga xos xususiyatlardandir. Shuning uchun bunday
matnda belgi-xususiyatni ifodalovchi so‘zlar, atamalar, modal so‘zlar, 
fe’lning funksional shakllari, ravishlar faol qo‘llanadi.

Tavsifiy matn yaratishda uyushiq bo‘laklar, ajratilgan gap bo‘laklari, 
atov gaplar, qo‘shma gap ko‘rinishlaridan keng foydalaniladi.

Tavsifiy matn ilmiy, publitsistik, rasmiy-idoraviy, shuningdek, badiiy
uslubga xosdir.

---


Ikki kishi o‘rtasidagi dialogik nutq savol-javob, buyruq-javob, xabar-e’tiroz
kabi maz-munlarni ifodalab, fikr xususidagi tasdiq yoki inkorni, ziddiyat
yoki munozarani bildiradi.

Ko‘p kishilik dialoglarda suhbat mavzusi savol-javobdan iborat bo‘lmay, 
o‘rtaga tash-langan savol, taklif, da’vat, biror xabar, dalil-lar bilan
xulosalanadi.

Dialogik matn tarkibida so‘roq olmoshlari, muomala odobiga oid so‘z va
iboralar, yukla-malar, undovlar, kirish so‘zlar keng qo‘llanadi. Bunday
matndagi gaplar, asosan, sodda gaplardan tashkil topadi, sodda gaplarning bir
tarkibli turlari, to‘liqsiz gaplar, so‘z-gaplar faol ishlatiladi.

Dialogik matn so‘zlashuv uslubi va badiiy uslubga xosdir.

---

1-topshiriq. Jadvalda berilgan so‘zlarni o‘zaro
qiyoslab 4-5 gapdan iborat izoh yozing.

Jasorat

Qo‘rqoqlik

---

“Men tanlagan kasb” mavzusida
matn yaratish.

---


Nuqtalar o‘rnini mos keluvchi so‘zlar bilan to‘ldiring.

1.-------- ------ qilma orzu, ----------- ------- bor tosh-u tarozu.

2.Xiyobonning ----- --------------------- kutubxona joylashgan.

3.--------------- o‘zar, --------------- to’zar.

4. ------------------ sanoqsiz yulduzlar charaqlaydi.

5.Istadim sayr aylamoqni,------------ ------------ bo‘stonida.

6.-------------- ---------- shoh bo‘lguncha, ---- -------- gado bo‘l

7.Bilgan bilganin ishlar,……………… ……….. ……… .

8. ------------ o‘zini ayblar, ----------------- do‘stini.

9. __________ kelsa boylik, turmush bo‘lar ________.

10.O‘rmon malikasi - ………….. , dala malikasi esa………. .

---


Savollar

1.Adabiy tilga ta’rif bering.

2.Adabiy til qoidalari – me’yorlari qanday belgilanadi?

3.Adabiy tilning umumxalq tilidan farqi nimada?

4.Ilmiy manbalarda adabiy tilni me’yorlashtirishning qanday shartlari qayd
etilgan?

5.O‘zbek adabiy tilining me’yorlari qanday turlarga tasnif qilingan?

6. O‘zbek tilida nechta lahja bor va ular qaysilar?

7. Nutqning aniqligi deganimiz nima?

8. Nutqning tozaligi deganimiz nima? Qay vaqtda nutq toza bo‘lmaydi?

9.Matn nima? Mikro va makro matnlar.

10.Monologik va dialogik matnlar.